Không thể chỉ đổ lỗi cho thiên nhiên!
- Một điểm rất đáng lưu tâm trong các vụ trượt lở, sạt lở đất ở Tây Nguyên cũng như một số tỉnh phía Bắc vừa qua là đều gắn với các tuyến đường giao thông. Ông đánh giá thế nào về điều này?
- Trước hết, phải khẳng định rằng trượt lở, sạt lở đất ở miền núi có nhiều nguyên nhân, trong đó có nguyên nhân từ việc mưa lớn. Tại khu vực Tây Nguyên, do nắng nhiều khiến lực dính của đất sét khô và giảm đi, khi gặp mưa nhiều ngày thì dẫn đến trượt lở, sạt lở đất.
Tuy nhiên, chúng ta không thể chỉ đổ lỗi cho thiên nhiên, bởi lẽ mùa này chưa xuất hiện hiện tượng La Nina và cũng chỉ mới bắt đầu vào mùa mưa lũ ở miền Bắc. Việc sạt lở chủ yếu gắn với các tuyến đường giao thông, tức là do con người. Đây mới là vấn đề cốt lõi.
- Ông có thể phân tích rõ hơn?
- Có một thực tế là từ nhiều năm qua, các tỉnh miền núi và khu vực Tây Nguyên có tình trạng chuyển đổi đất rừng sang trồng cây lâu năm. Điều dễ thấy là những điểm sạt lở ở Tây Nguyên phần lớn đều không còn rừng nguyên sinh, thay vào đó là đồi núi trơ trọi hoặc trồng cây lấy gỗ, cây ăn quả. Những loại cây này có vòng đời ngắn, dưới gốc chưa kịp hình thành thảm thực vật đã bị chặt hạ nên không có lớp thảm thực vật đủ dày để giữ lại nước. Chính tôi đã cảnh báo từ 20 năm trước, nhưng đáng tiếc việc chuyển đổi này vẫn diễn ra.
Cùng với đó là tình trạng chuyển đổi đất rừng sang làm đất ở, làm công trình giao thông, công trình thủy điện. Tại nhiều công trình này, rừng phòng hộ đã bị chiếm dụng, thậm chí cả rừng tự nhiên. Khi rừng mất đi, chức năng giữ nước không còn, lại thêm việc thi công đường làm mất chân sườn dốc tự nhiên cũng làm gia tăng khả năng trượt lở, sạt lở đất đá. Đáng lẽ, khi làm đường, đơn vị thi công cần phải áp dụng biện pháp gia cố, gia cường các sườn dốc bảo đảm chắc chắn, an toàn nhưng trong nhiều trường hợp đã không làm.
Cần làm rõ có thực hiện đúng quy hoạch không?
- Ông đánh giá thế nào về sự vào cuộc của các bên liên quan trong giải quyết các sự cố sạt lở thời gian qua?
- Có thể thấy, các bên đã có sự vào cuộc quyết liệt, khẩn trương. Đặc biệt, Thủ tướng Chính phủ đã liên tiếp chỉ đạo các tỉnh Tây Nguyên triển khai lực lượng rà soát ngay các khu vực có nguy cơ sạt lở, sụt lún đất, kiểm tra công tác bảo đảm an toàn dân cư, an toàn hồ đập trên địa bàn.
Mới nhất, ngày 8.8, Thủ tướng tiếp tục ban hành công điện yêu cầu các bộ, ngành khẩn trương thực hiện một số giải pháp cấp bách để bảo đảm an toàn cho nhân dân tại các khu vực có nguy cơ cao xảy ra sạt lở, lũ quét như kiên quyết di dời người và tài sản ra khỏi khu vực nguy hiểm; nghiêm cấm và xử lý nghiêm việc chặt phá rừng, nhất là rừng phòng hộ, rừng đặc dụng… Đây đều là những giải pháp rất kịp thời và cần phải triển khai quyết liệt hơn nữa.
- Theo ông, để phòng tránh sạt lở, hạn chế thấp nhất thiệt hại gây ra, vấn đề quan trọng nhất hiện nay là gì?
- Theo tôi, việc tối quan trọng và cần làm sớm là phải rà soát, đánh giá lại tổng thể tình trạng chuyển đổi đất rừng; phải làm rõ có bảo đảm thực hiện theo đúng quy hoạch không, nhất là với đất rừng; việc làm các tuyến đường giao thông ở miền núi, xây dựng các công trình thủy điện đã chiếm dụng bao nhiêu héc ta đất rừng. Tuyệt đối không được để xảy ra tình trạng làm nhà ở miền núi mà không xin phép cơ quan chức năng bởi nếu mưa lớn, hậu quả xảy ra sẽ rất nghiêm trọng.
Đây không chỉ là trách nhiệm của các bộ, ngành, địa phương mà đòi hỏi Quốc hội cũng cần nhanh chóng vào cuộc để giám sát việc thực hiện quy hoạch, nhất là quy hoạch đất rừng. Việc giám sát này không chỉ tìm ra sai phạm, trách nhiệm của các bên liên quan, mà quan trọng hơn là từ kết quả giám sát đó kịp thời đề ra giải pháp phù hợp. Việc này cần phải làm nhanh, làm sớm, nếu không hậu quả sẽ rất khó lường! Quốc hội nên kiểm tra, giám sát thường xuyên vấn đề này, có thể theo quý thay vì theo năm.
Về phía người dân, lâu nay chúng ta đã thực hiện tuyên truyền, nâng cao nhận thức cho người dân về phòng tránh sạt lở, song cần tiếp tục đẩy mạnh hơn nữa thông qua Mặt trận Tổ quốc. Theo đó, nên tổ chức các lớp tập huấn cho người dân cũng như chính quyền địa phương về các kỹ năng, kiến thức phòng tránh sạt lở, phòng chống thiên tai. Chúng ta nên dành một nguồn kinh phí cho công tác đào tạo, tập huấn này để hỗ trợ người dân tham gia. Đây là điều rất quan trọng.
Song song với việc phải nâng cao năng lực dự báo, cần phát huy vai trò của đội ngũ chuyên gia giỏi về phòng chống thiên tai để họ đi thực địa tại các địa phương, kịp thời phát hiện, cảnh báo, đề xuất giải pháp phòng chống. Khi tận dụng được kinh nghiệm, kiến thức, năng lực của đội ngũ chuyên gia sẽ giúp các địa phương chủ động trong công tác này, giảm thiểu tối đa thiệt hại gây ra.
- Xin cảm ơn ông!
Nơi nào có nguy cơ xảy ra sạt lở?
Theo PGS.TS. Trần Tân Văn, nguyên Viện trưởng Viện Khoa học Địa chất và Khoáng sản (Bộ Tài nguyên và Môi trường), nứt đất khi mưa to, kéo dài là một trong những dấu hiệu trực tiếp của sạt, trượt đất. Tiếp theo là các dòng nước lẫn bùn rỉ ra dưới chân sườn dốc, cây cối trồng trên sườn dốc bị nghiêng đổ. Theo thời gian, nếu vết nứt càng ngày càng lớn, càng dài, càng sâu thì khả năng trượt lở sẽ càng cao. Vết nứt xuất hiện sẽ gây ra tiếng động, vết nứt càng lớn thì tiếng động càng lớn.
Ông Văn lưu ý: tại những nơi có địa hình dốc và các hoạt động san gạt lấy mặt bằng xây nhà cửa, công trình, làm đường sá, làm mất chân sườn dốc sẽ có nguy cơ trượt lở cao khi mưa lớn kéo dài khiến đất đá bị bão hòa. Với sườn dốc nhân tạo như các đoạn đường đất đắp, đất không có kết cấu tự nhiên thì nguy cơ sạt, trượt, nứt, sụt lún càng cao hơn.
Khi phát hiện vết nứt, động thái đầu tiên là các địa phương cần thực hiện di dời người dân ra khỏi khu vực sạt, trượt tiềm năng; cử cán bộ kỹ thuật đến quan trắc, giám sát, theo dõi diễn biến của các vết nứt. Chính quyền cần căn cứ kích cỡ các vết nứt để dự báo quy mô khối trượt, từ đó thực hiện di dời cho phù hợp, sau đó cân nhắc phương án xử lý.
Thông thường, để xử lý trượt lở đất, giải pháp công trình rất tốn kém. Nếu bắt buộc vẫn phải xử lý bằng giải pháp công trình thì cần khảo sát, thiết kế và thi công kỹ lưỡng, trong đó thoát nước sườn dốc một cách hiệu quả là vô cùng quan trọng, PGS.TS. Trần Tân Văn nhấn mạnh.
