Không ai rõ Bàu Ó có từ bao giờ, chỉ biết đây là hồ nước tự nhiên, có thể từng là một nhánh sông Lam. Cùng với Rú Ó, Bãi Ó, nơi đây được xem là trung tâm hình thành vùng đất Chợ Cồn trù phú ngày nay. Hồ dài khoảng 1 km, rộng nhất 300 m, sâu nhất 7 m, tổng diện tích hơn 10 ha. Trước kia, Bàu rậm rạp lau sậy, là nơi sinh sôi của cá và động vật lưỡng cư…
Theo thời gian, Bàu Ó trở thành hồ nước sâu giữa khu dân cư, gắn bó với bao thế hệ người vùng Chợ Cồn. Người dân tự hào là cư dân Cồn Lim – Bàu Ó, nơi có mật độ dân cư đông nhất huyện Thanh Chương. Quanh Bàu có nhiều dòng họ, di tích nổi tiếng: đền Hữu thờ Nguyễn Cảnh Hoan (xã Thanh Yên), nhà thờ dòng họ Nguyễn Sỹ, Nguyễn Sỹ Sách (di tích quốc gia), nhà thờ họ Bùi, Nguyễn Duy... Đây cũng là nơi sinh sống của dòng họ Nguyễn Cảnh lừng danh xứ Nghệ.
Có vị trí đặc biệt như vậy nhưng do tư tưởng hám lợi, ý thức tùy tiện của người dân, sự quản lý yếu kém của chính quyền các địa phương, từ những năm 70 của thế kỷ trước đến năm 2023, Bàu Ó đã bị lấn chiếm nghiêm trọng. Từ những hộ dân có vườn liền kề cơi nới diện tích để làm chuồng trại chăn nuôi nhỏ lẻ, đến những điểm tập kết vật liệu, trồng cây lưu niên lấy gỗ, tre hóp. Từ lẻ tẻ, dần dần việc lấn chiếm đã trở nên ồ ạt, có nhiều hộ lấn đến cả trên 1.000m2 xây dựng chuồng trại kiên cố. Diện tích bị thu hẹp, không còn lối đi thu gom ô nhiễm môi trường từ rác thải sinh hoạt và chăn nuôi đã gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến hệ sinh thái của Bàu. Từ một hồ nước thơ mộng trong xanh, Bàu Ó trở thành điểm ô nhiễm môi trường đến mức báo động, nên qua các cuộc tiếp xúc cử tri, cử tri đã nhiều lần kiến nghị phải trả lại hiện trạng cho Bàu Ó.
Trước tình hình này, tại Kỳ họp thứ V HĐND xã Thanh Lương (tổ chức ngày 12/7 2023) đã thông qua Nghị quyết về “tháo dỡ các công trình trả lại hiện trạng ban đầu cho Bàu Ó”, giao cho UBND xã xây dựng kế hoạch để thực hiện. Sau khi có Nghị quyết và Kế hoạch Đảng ủy - UBND xã đã huy động cả hệ thống chính trị vào cuộc, vận động, ký cam kết yêu cầu các hộ vi phạm tiến hành tự tháo dỡ. Bắt đầu từ các hộ lấn chiếm nhiều, các hộ cán bộ đảng viên. Chủ trương đã nhanh chóng nhận được sự ủng hộ của người dân và những hộ vi phạm, công tác tháo dỡ đã được tiến hành khẩn trương. Sau 3 tháng, đến tháng 10- 2023, xã Thanh Lương đã tháo dỡ được 35 công trình vi phạm với trên 4.500 m2.
Trên cơ sở cách làm, kết quả của xã Thanh Lương, xã Thanh Yên cũng đã vào cuộc ban hành các nghị quyết và kế hoạch tương tự, tổ chức tháo dỡ 56 công trình, điểm vi phạm với gần 10.000 m2. Sau khi người dân tháo dỡ công trình, các địa phương đã tổ chức việc múc đất, san ủi mặt bằng trả lại nguyên trạng diện tích cho Bàu. Các kết quả của việc giải phóng mặt bằng, khôi phục lại hiện trạng của Bàu Ó đã nhận được sự quan tâm của chính quyền cấp trên. UBND huyện Thanh Chương đã hướng dẫn các địa phương lập dự án và đầu tư trên 5,5 tỷ đồng để lát mái bờ bàu và lát gạch blốc, trồng cây cảnh trên tuyến đường bảo vệ xung quanh Bàu.
Được trả lại nguyên trạng diện tích, nguồn nước, xử lý ô nhiễm, lát bờ, làm đường và trồng cây cảnh… các kết quả này là nhờ việc làm tốt công tác dân vận của cấp ủy chính quyền các địa phương, là bài học về sự kết hợp giữa kỷ cương phép nước với vận động quần chúng và cũng là bài học kinh nghiệm giúp đơn vị tiếp tục xử lý các bất cập tương tự đã, đang và sẽ phát sinh trong quá trình phát triển.
Với diện tích rộng được đầu tư đồng bộ, Bàu Ó hôm nay không những đẹp hơn trước đây mà đã trở thành điểm sinh hoạt thể thao, văn hóa. Theo ông Bùi Hữu Chương - nguyên Chủ tịch UBND xã Thanh Yên nay là Bí thư Đảng ủy xã Minh Tiến (đơn vị mới sáp nhập từ các xã Thanh Yên, Thanh Lương, Thanh Khai) cho biết: “địa phương đã hoàn thành việc lát bờ mái bàu, lát gạch bloc đường bảo vệ xung quanh, trồng cây xanh, cây cảnh… là điểm đi bộ thể dục, xây dựng một số sân bóng chuyền hơi phục vụ Nhân dân. Tuyến đường xung quanh Bàu cũng liền kề, kết nối với các tuyến đường giao thông đạt chuẩn nông thôn mới, có chiều rộng từ 6 - 9 m nên các khu dân cư xung quanh Bàu rất rộng rãi, khang trang, sạch đẹp, người dân rất phấn khởi. Đây là một điểm nhấn trong công tác quản lý điều hành của cấp ủy, HĐND, UBND, sự thành công của cả hệ thống chính trị trong công tác tuyên truyền vận động…”
Còn ông Văn Đình Hiếu - Chủ tịch UBND xã Minh Tiến cũng cho biết: “trước mắt chúng tôi sẽ lập nội quy bảo vệ Bàu, thành lập các tổ, đội bảo vệ, quản lý, xử lý môi trường để đảm bào Bàu luôn xanh - sạch - đẹp, không bị xâm hại. Cùng với đầu tư ngân sách, địa phương đã và sẽ kêu gọi công tác xã hội hóa để xây dựng một số công trình, vật tư phục vụ văn hóa, thể thao cho người dân. Trước mắt đã được một số con em, doanh nghiệp ủng hộ 2 chiếc thuyền composite trị giá trên 40 triệu đồng phục vụ cho việc tập luyện chèo bơi (bơi trải), một môn thể thao văn hóa truyền thống trước đây thường được tổ chức tại Bàu vào dịp đầu xuân và kỷ niệm các ngày lễ lớn; lắp đặt một số dụng cụ rèn luyện thể thao thông dụng, điểm nhảy dân vũ, hát karaoke, giải khát... Bàu Ó đã được trả lại đẹp hơn trước, vào dịp đón Xuân năm mới, con em từ mọi miền trở về rất vui vẻ, sẵn sàng đầu tư. Chúng tôi cam kết sẽ tiếp nhận sử dụng các nguồn kinh phí công khai, dân chủ đúng mục đích,…Tất cả vì đời sống cộng đồng, vì sự phát triển của quê hương”.
