Trận bom xảy ra buổi sáng ấy ở Truông Bồn, thuộc xã Mỹ Sơn, huyện Đô Lương, chỉ cách làng tôi độ 15 cây số theo đường chim bay. Vậy mà phải mấy chục năm sau, khi lớn lên, tôi mới hiểu rõ ngọn ngành về sự kiện ấy...
Tiểu đội thép Truông Bồn lúc đó chủ yếu là thanh niên xung phong từ Yên Thành, Đô Lương, nhận nhiệm vụ đảm bảo giao thông ở trọng điểm đánh phá ác liệt nhất của không lực Mỹ trên mảnh đất Nghệ An.
Chỉ một ngày nữa, ngày 1.11.1968, Mỹ sẽ ngừng ném bom phá hoại Miền Bắc. Anh Hòa, chị Tâm run run cầm tấm Giấy kết hôn trên tay. Chị Đang, chị Doãn, chị Nhung, hay chị Dung, khấp khởi cất vào ba lô Giấy báo nhập học. Hoa mua Truông Bồn bấy giờ trong mưa bom, bão đạn vẫn nở tím ngát quanh các ngọn đồi, ở ngay các con đường ngày đêm xe ra tiền tuyến.
Và họ vẫn thanh thản ra mặt đường, như mọi ngày, chỉ dẫn cho xe bộ đội hành quân. Nhưng ngày đó đã không chỉ là ngày cuối cùng của họ tại đơn vị...
Không hiểu sao, khi tìm hiểu về sự kiện Truông Bồn, tôi cứ bị ám ảnh về câu chuyện Giấy kết hôn và Giấy báo nhập học của các anh, các chị trong tiểu đội thanh niên xung phong đó. Tôi, cũng như nhiều người ở miền đất hiếu học này, từng hân hoan cầm trên tay, hay hãnh diện khoe với bạn bè “giấy nhập học" khi đất nước hòa bình sau này.
Nhiều lúc tôi vẫn nghĩ rằng những người như chi Đang, chị Doãn, chị Nhung, hay chị Dung đã lặng lẽ nhường cho chúng tôi tấm giấy đó.
Thế rồi, tôi cũng như nhiều người khác, đến duyên, đến thì cũng run run cầm trên tay chiếc giấy kết hôn, với hạnh phúc ngập tràn. Lấy vợ, sinh con, nếu thuận lợi thì mua xe, làm nhà..., như cuộc sống vẫn thế.
Nhưng đối với anh Hòa, chị Tâm, hạnh phúc của họ mãi mãi dừng lại ở giây phút ngượng ngùng nhận tấm giấy kết hôn ở Ủy ban hành chính xã. Họ cũng chẳng có đủ thời gian để cùng người bạn đời tương lai của mình lo lắng xem sẽ chuẩn bị đám cưới thế nào...
Có người đồng nghiệp cùng cơ quan nói rằng mẹ cô cũng từng tham gia thanh niên xung phong ở Truông Bồn, như những anh chị mà tôi kể. Chỉ có khác là mẹ cô đã trở về lành lặn.
Nhiều lúc, cô đã tự dưng vùng vằng trách mẹ tại sao không cố làm thủ tục xin lấy một mảnh giấy chứng nhận, để hưởng chế độ như nhiều người khác. Mẹ cô chỉ im lặng.
"Giờ thì em đã hiểu, sống qua được những trận bom ấy, cuộc chiến tranh ấy, đã là may mắn lắm rồi", cô khẽ nói.
Cũng người đồng nghiệp ấy, trong một lần được giao nhiệm vụ đi tìm tuổi tên, gia đình của những người ngã xuống ở Truông Bồn, khi về đã kể lại rằng hầu hết những anh chị đó đều được thờ cúng cẩn thận tại nhà cha mẹ. Chỉ duy nhất có một chị, hiện vẫn chưa rõ nơi thờ cúng, bởi bố mẹ mất cả, anh em họ hàng lại tản mát.
"Ai hương khói cho bác ấy hả anh?” Cô ngước đôi mắt đẫm, hỏi tôi trong tiếng nấc
Tôi không biết phải trả lời ra sao. Nhưng tôi biết rằng, tên tuổi của tất cả các anh, các chị ấy cũng đã được ghi vào sử sách, được khắc rõ rành trên Bia Tưởng Niệm Truông Bồn Bất Tử. Ngày ngày, nơi ấy vẫn có khói hương nghi ngút. Và đến mùa hoa mua lại nở tím khắp mọi nẻo Truông Bồn.
Hơn nữa, không biết tự lúc nào, trên chiếc bàn thờ linh thiêng ấy đã xuất hiện cả những chiếc lược chải đầu, những chiếc gương soi xinh xắn, những chùm bồ kết, những lọ dầu xoa... Những người còn sống đã cố làm mọi thứ có thể, để tưởng nhớ các anh, các chị.
Nhưng, theo tôi, hình như vẫn còn thiếu hai thứ. Đó là tấm Giấy kết hôn của anh Hòa, chị Tâm và Giấy báo nhập học của chị Đang, chị Doãn, chị Nhung, hay chị Dung. Và cả những chùm hoa mua nở tím nữa?
***
Có lần tại Hà Nội, chúng tôi kể với một vị lãnh đạo mới về ngành giao thông rằng, từ nhiều năm nay, các bác, các chú thế hệ đi trước, mỗi khi nhận nhiệm vụ mới đều không quên về Nghệ An thăm lại anh em, đồng đội cũ trong chiến tranh, viếng các liệt sỹ ở Nghĩa trang Đường 7, Nghĩa trang Chiến thắng Truông Bồn…và thực hiện nhiều công việc đền ơn, đáp nghĩa khác.
Nhiều lần, một số đại biểu các cơ quan, ban ngành trung ương và địa phương, khi nghe kể chuyện 13 thanh niên xung phong Truông Bồn đã không thể cầm lòng, rưng rưng xúc động và hứa nhất định sẽ tìm về Truông Bồn trong một dịp sớm nhất có thể. Có người ghi chép cẩn thận những việc cần làm trước khi đi, chẳng hạn như đồ lễ viếng giản dị nhưng vô cùng ý nghĩa: những chiếc nón trắng, cái kẹp tóc, chùm bồ kết, quyển vở…
Và gần như ngay lập tức, họ đã đến Truông Bồn, mang theo tấm lòng biết ơn và những “vật thiêng” gắn liền với cuộc sống đời thường của những người con trai, con gái trong chiến tranh, dâng lên bàn thờ chung tưởng niệm những người đã anh dũng hy sinh vì quê hương, đất nước; đồng thời bằng trách nhiệm của những người được thừa hưởng cuộc sống hòa bình cùng chung tay, góp sức cùng Đảng bộ và nhân dân trong tỉnh tiếp tục tôn tạo, xây dựng công trình Truông Bồn Chiến Thắng…
Để rồi, dù đã lâu nhưng không hiểu sao tôi cứ nhớ, cứ nhắc mãi về một hình ảnh bất ngờ mà không hề xa lạ về Truông Bồn trong bản tin thời sự của một đồng nghiệp trẻ giàu tâm huyết. Ấy là lần người phóng viên kiêm biên tập viên theo chân một đoàn cán bộ lên Mỹ Sơn thắp hương tưởng niệm các liệt sỹ Truông Bồn. Như thường lệ vẫn là những hình ảnh xúc động với đôi mắt biết ơn, rưng rưng, những bó hương nghi ngút, cay xè.
Nhưng bất ngờ xuất hiện sau tượng đài cao vút, tuổi tên những người ngã xuống và khói hương trầm mặc, là một chùm hoa mua nở tím lặng lẽ trong gió sớm bay thơm, trên đất mẹ Mỹ Sơn trơ cằn sỏi đá. Chỉ thoáng một hình ảnh vài ba giây trong bản tin, nhưng đó chính là hình ảnh hoa mua tím Truông Bồn, là màu hoa tím lịm bầm đỏ cứ nở tươi, nở bung bên ngôi mộ chung suốt những tháng năm này.
Bây giờ Truông Bồn đã và đang là một khu di tích lịch sử, một công trình tưởng niệm được xây dựng công phu, giàu ý nghĩa. Tượng đồng, bia đá khắc ghi tên tuổi các chị, các anh. Những con đường rộng mở đón những người đồng chí, đồng đội từ thời chiến tranh ác liệt, bà con xa gần… đến với Truông Bồn, với các chị, các anh.
Ảnh: Chủ tịch nước Nguyễn Minh Triết dâng hương, dâng hoa tại tượng đài chiến thắng Truông Bồn ngày 29/6/2008
Giá như bên cạnh những bó hoa tươi thắm từ mọi miền, những vật dụng đơn sơ mà thiêng liêng được mang về đây, hay trên những vuông đất, vuông cỏ được chăm sóc kỹ lưỡng, được trồng những cây hoa rực rỡ, còn có cả những chùm hoa mua tím vẫn nở bung vào dịp hè tháng 6, để đất và cây hoa Mỹ Sơn luôn ở bên các anh, các chị?
Vẫn còn nhiều việc phải làm để công trình phát huy giá trị đối với hôm nay và mai sau. Và vẫn còn câu hỏi, câu tìm, rằng, hoa mua tím Truông Bồn, màu tím ấy đã và đang ở đâu trong rất nhiều ánh mắt tìm về của những người đồng đội, người bà con, anh em máu thịt, người gần, người xa mỗi khi nhớ về Truông Bồn, tìm lại Truông Bồn lịch sử?
Hoa mua tím Mỹ Sơn, hoa mua tím Truông Bồn từng nở tím lịm, bầm đỏ trên đất mẹ cỗi cằn, bên ngôi mộ chung lồng lộng nắng gió…
Bùi Sỹ Hoa
Nguyên Tổng biên tập Báo Nghệ An
