Hành trình theo đuổi âm nhạc
Những ai từng gặp gỡ nhạc sĩ Lê Hàm đều không khỏi ấn tượng về sự gần gũi, giản dị và tâm hồn nhạy cảm của ông. Với ông, sáng tác âm nhạc không chỉ là viết lên giai điệu, ca từ, mà còn phải dành cả tâm thức để tìm hiểu, lắng nghe và cảm nhận nhịp sống của quê hương. Có lẽ chính vì thế mà những ca khúc của ông luôn mang đậm hơi thở của đất trời xứ Nghệ, gần gũi mà sâu lắng, dễ dàng chạm đến trái tim của người nghe.
Ông sinh ngày 1 tháng 8 năm 1934 tại xã Diễn Hồng, huyện Diễn Châu, tỉnh Nghệ An, Lê Hàm lớn lên trong bối cảnh đất nước còn chiến tranh và những giá trị truyền thống được duy trì vững chắc trong lòng mỗi gia đình. Từ khi còn nhỏ, ông đã được nuôi dưỡng bởi tình yêu đối với dân ca, những làn điệu ví giặm của quê hương, những thứ đã góp phần hình thành nên con đường âm nhạc của ông sau này.
Lê Hàm bắt đầu được học nhạc bài bản vào năm 10 tuổi và nổi bật với năng khiếu chơi sáo. Chính niềm đam mê này đã đưa ông đến với quyết định theo đuổi âm nhạc chuyên nghiệp, từ đó, ông trở thành một văn công trong Sư đoàn 320. Những ngày tháng tuổi trẻ lăn lộn trong các đoàn văn công đã là nền tảng cho những tác phẩm âm nhạc đầu tiên của Lê Hàm. Cậu học sinh Trường Thiếu sinh quân Liên khu 4 ấy, với trái tim căng tràn tình yêu nghệ thuật, đã sớm thể hiện tài năng thiên phú của mình trong từng nốt nhạc đầu đời.
Năm 1954, ông chuyển về Phòng Văn hóa Liên khu 4, rồi từ năm 1955 đến 1961, ông theo học tại Trường Âm nhạc Việt Nam. Sau khi ra trường, ông đã vào giới tuyến Vĩnh Linh, phục vụ nhân dân và các chiến sĩ nơi bờ Bắc sông Bến Hải trong thời kỳ chiến tranh ác liệt. Giai đoạn này không chỉ giúp ông mở rộng trải nghiệm cá nhân mà còn thổi vào tâm hồn ông những tình cảm và cảm xúc sâu lắng về đất nước và con người, điều thể hiện rõ ràng qua những tác phẩm của ông sau này.
Những cống hiến to lớn
Cuộc đời và sự nghiệp của nhạc sĩ Lê Hàm gắn liền với tinh thần yêu nước, yêu quê hương, và niềm đam mê âm nhạc không giới hạn. Từ những ca khúc mang đậm sắc màu quê hương đến các công trình nghiên cứu và bảo tồn dân ca, nhạc sĩ Lê Hàm đã để lại những dấu ấn sâu đậm trong lòng người dân và lịch sử âm nhạc nước nhà.
Lê Hàm không chỉ là một nhạc sĩ mà còn là một nhà nghiên cứu âm nhạc với tinh thần cống hiến không ngừng nghỉ. Năm 1964, sau khi được điều ra làm giáo viên tại Trường Nhạc họa Trung ương, ông nhận lời mời về làm Trưởng đoàn Văn công Nhân dân Hà Tĩnh. Trong vai trò này, ông không chỉ phụ trách công tác giảng dạy mà còn chỉ huy dàn nhạc của Đoàn Văn công Nhân dân Hà Tĩnh. Ông đã dành nhiều thời gian để sưu tầm, nghiên cứu các loại hình dân ca, góp phần bảo tồn những giá trị âm nhạc truyền thống của quê hương.
Với hơn 140 tác phẩm thuộc nhiều thể loại khác nhau, Lê Hàm đã khẳng định tài năng sáng tác vượt bậc của mình. Những ca khúc như "Người mẹ làng Sen", "Gái sông La", và đặc biệt là "Vinh, thành phố bình minh" đã trở thành những bản nhạc bất hủ, ghi sâu trong lòng người dân xứ Nghệ. Những ca từ trong các bài hát của ông luôn phản ánh tình yêu sâu sắc dành cho quê hương, con người và thiên nhiên xứ Nghệ, từ những hình ảnh giản dị mà thấm đượm tình cảm chân thành.
Ngoài những sáng tác nổi bật, nhạc sĩ Lê Hàm còn có công lao lớn trong việc bảo tồn và phát triển dân ca ví giặm Nghệ Tĩnh, giúp giữ gìn và lan tỏa những giá trị truyền thống của vùng đất này đến các thế hệ sau. Ông đã được trao nhiều giải thưởng danh giá như Giải thưởng Nhà nước về Văn học Nghệ thuật vào năm 2022, cùng nhiều huân chương kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ cứu nước. Những đóng góp của ông không chỉ được ghi nhận bởi cộng đồng nghệ sĩ mà còn bởi toàn xã hội.
Dấu ấn với "Vinh - Thành phố bình minh"
Nhắc đến nhạc sĩ Lê Hàm, không thể không nhắc đến ca khúc "Vinh - Thành phố bình minh" - một trong những bài hát để đời của ông. Bài hát này được sáng tác vào năm 1979, không chỉ là lời ca ngợi thành phố Vinh mà còn thể hiện tình yêu sâu sắc mà ông dành cho nơi đã gắn bó với ông trong suốt cuộc đời. Bài hát cũng đã khắc họa hình ảnh một thành phố trẻ trung, tràn đầy sức sống nhưng cũng không kém phần ân tình, mang đến niềm tự hào cho người dân xứ Nghệ.
Với giai điệu trữ tình và ca từ giản dị, "Vinh - Thành phố bình minh" đã nhanh chóng trở thành biểu tượng âm nhạc của thành phố Vinh. Không chỉ người dân thành phố mà bất kỳ ai đã từng đặt chân đến Vinh, từng chứng kiến ánh bình minh ló rạng trên bầu trời, cũng không khỏi rung động khi nghe những giai điệu thân thuộc của bài hát. Ca khúc này đã trở thành "thành phố ca" không chính thức của Vinh, được người dân thuộc lòng và thường xuyên vang lên trên đài phát thanh địa phương, như một bản nhạc nền đầy cảm xúc cho cuộc sống nơi đây.
Nhạc sĩ Lê Hàm đã lồng ghép những hình ảnh quen thuộc của thành phố vào bài hát một cách tinh tế và trữ tình. Từ những con đường, góc phố đến dòng sông Lam hiền hòa, tất cả đều hiện lên trong âm nhạc của ông như một bức tranh sống động. Bài hát không chỉ nói về vẻ đẹp của thành phố mà còn truyền tải niềm tin và hy vọng về tương lai phát triển của Vinh – một thành phố đang từng ngày thay đổi, hiện đại và năng động hơn.
Tình cảm dành cho Vinh của nhạc sĩ Lê Hàm không chỉ là niềm tự hào về thành phố mà còn là sự gắn bó sâu sắc với quê hương. Thành phố Vinh không chỉ là nơi ông sáng tác, cống hiến mà còn là nơi ông sống và cuối cùng trở về, khép lại một cuộc đời đầy cống hiến cho âm nhạc và đất nước.
Sự ra đi của nhạc sĩ Lê Hàm tại chính thành phố Vinh đã để lại niềm tiếc thương sâu sắc trong lòng người dân xứ Nghệ và toàn thể giới nghệ sĩ. Dù ông đã rời xa cõi tạm, nhưng những gì ông để lại – những tác phẩm âm nhạc, những nghiên cứu về dân ca và tình yêu bất tận với quê hương – sẽ mãi sống trong lòng người dân, trở thành một phần của di sản văn hóa tinh thần của đất nước.
Những ca khúc của ông không chỉ là những giai điệu đẹp, mà còn là tiếng lòng của một con người luôn trăn trở và yêu mến mảnh đất nơi mình sinh ra. Âm nhạc của Lê Hàm là sự kết hợp tài tình giữa truyền thống và hiện đại, giữa tinh thần dân tộc và hơi thở của cuộc sống mới. Ông không chỉ để lại cho đời những bài hát, mà còn là một tâm hồn nhạy cảm, một trái tim biết yêu thương và cống hiến hết mình cho nghệ thuật.
Cả cuộc đời ông đã cống hiến không ngừng nghỉ, từ sáng tác, nghiên cứu đến bảo tồn những giá trị văn hóa truyền thống. Minh chứng sáng ngời cho tinh thần nghệ sĩ yêu nước, cống hiến vì nghệ thuật và văn hóa dân tộc. Ông không chỉ là một nhạc sĩ tài ba mà còn là một nhà nghiên cứu văn hóa tận tụy.
Những tác phẩm của ông không chỉ là niềm tự hào của người dân xứ Nghệ mà còn là di sản văn hóa âm nhạc quý báu của nước nhà. Sự ra đi của nhạc sĩ Lê Hàm là một mất mát lớn, nhưng những đóng góp của ông sẽ mãi vang vọng và trường tồn trong lòng những người yêu âm nhạc Việt Nam.
Thành phố Vinh mỗi ngày vẫn sẽ đón bình minh, chỉ trái tim của ông đã ngừng đập nhưng đâu đó trong từng dáng dấp xứ sở, dấu ấn âm nhạc của ông vẫn mãi trường tồn, vẫn sẽ tiếp tục vang vọng trong lòng người dân, như ánh sáng bình minh không bao giờ tắt trên mảnh đất thân thương này.
