Theo Luật Hoạt động giám sát năm 2015: các hoạt động giám sát của Hội đồng nhân dân gồm 5 nhiệm vụ: Xem xét báo cáo công tác của Thường trực Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân, Tòa án nhân dân, Viện kiểm sát nhân dân, cơ quan thi hành án dân sự cùng cấp và các báo cáo khác theo quy định; Xem xét việc trả lời chất vấn của những người bị chất vấn; Xem xét quyết định của Ủy ban nhân dân cùng cấp, nghị quyết của Hội đồng nhân dân cấp dưới trực tiếp có dấu hiệu trái với Hiến pháp, luật, văn bản quy phạm pháp luật của cơ quan nhà nước cấp trên, nghị quyết của Hội đồng nhân dân cùng cấp; Giám sát chuyên đề và Lấy phiếu tín nhiệm, bỏ phiếu tín nhiệm đối với người giữ chức vụ do Hội đồng nhân dân bầu.
Có thể thấy, giám sát là một trong những chức năng cơ bản nhất của HĐND. Trong thời gian qua, HĐND các cấp trên địa bàn tỉnh Nghệ An đã tập trung nghiên cứu, chia sẻ kinh nghiệm về giải pháp nâng cao hoạt động giám sát của HĐND. Ủy ban Thường vụ Quốc hội ban hành “Nghị quyết số 594/NQ-UBTVQH15 về hướng dẫn hoạt động giám sát của của Hội đồng nhân dân, Thường trực Hội đồng nhân dân, Ban của Hội đồng nhân dân, Tổ đại biểu Hội đồng nhân dân và đại biểu Hội đồng nhân dân” về cơ bản đã chuẩn hóa về phương pháp, quy trình hoạt động giám sát, nghị quyết đã khắc phục một số hạn chế, vướng mắc trong giám sát của Hội đồng nhân dân; góp phần nâng cao chất lượng, hiệu lực, hiệu quả hoạt động giám sát của Hội đồng nhân dân.
Trong khuôn khổ báo cáo này, Ban Văn hóa – Xã hội, HDNĐ tỉnh xin đề cập đến 1 số nhiệm vụ trọng tâm của giám sát của HĐND: Chất vấn, giám sát chuyên đề, trong đó tập trung vào nội dung “Kinh nghiệm và giải pháp nhằm nâng cao chất lượng hoạt động giám sát của HĐND” (trong đó tập trung vào việc lựa chọn nội dung giám sát và 1 số nét mới về phương pháp giám sát) như sau:
1. Về kết quả thực hiện chọn nội dung giám sát
Từ đầu nhiệm kỳ 2021-2026 đến nay, HĐND, Thường trực, Các Ban HĐND tỉnh đã tiến hành 17 cuộc giám sát chuyên đề. Trong đó, HĐND tỉnh giám sát: 6 chuyên đề, tổ chức chất vấn 8 vấn đề tại 4 kỳ họp HĐND tỉnh; Thường trực HĐND giám sát: 02 chuyên đề, các Ban HĐND giám sát: 9 chuyên đề. Riêng Ban Văn hoá - Xã hội HĐND tỉnh đã chủ trì, tham mưu cho Thường trực HĐND tỉnh tiến hành 01 cuộc giám sát của HĐND tỉnh, 3 cuộc giám sát của Ban và 2 cuộc khảo sát theo chuyên đề, 5 cuộc khảo sát để nắm bắt thông tin để chuẩn bị nội dung chất vấn, phục vụ hoạt động thẩm tra. Trên cơ sở quy định của Luật và Hướng dẫn của UBTVQH, việc lựa chọn nội dung giám sát qua xem xét chất vấn, giám sát chuyên đề ngày càng đi vào trọng tâm, đảm bảo yêu cầu. HĐND tỉnh luôn xác định đây là một trong những khâu quan trọng hàng đầu trong hoạt động giám sát của HĐND
- Tiêu chí lựa chọn nội dung: Căn cứ vào chương trình kỳ họp, ý kiến, kiến nghị của cử tri, vấn đề xã hội quan tâm và phiếu đề xuất của đại biểu, Tổ đại biểu, các Ban chuyên trách, Thường trực dự kiến lựa chọn nhóm vấn đề chất vấn, giám sát chuyên đề theo các tiêu chí: Vấn đề bức xúc tại địa phương, được nhiều đại biểu, cử tri quan tâm; nhóm vấn đề đã giám sát nhưng chậm thực hiện, thực hiện chưa đầy đủ nội dung kết luận để chất vấn, giám sát lại; đối với giám sát thực hiện Luật, Nghị quyết của Quốc hội, UBTVQH các văn bản QPPL của Trung ương thời gian bàn hành phải trên 12 tháng tính đến thời điểm đề xuất; Không trùng nội dung với các chuyên đề giám sát đã được giám sát ít nhất là 02 năm tính đến thời điểm đề xuất; Không trùng lặp về đối tượng giám sát của cơ quan nhà nước cấp trên vào cùng thời điểm giám sát giữa Hội đồng nhân dân, và các cơ quan của HĐND; Bảo đảm tính toàn diện, sự cân đối lĩnh vực và thực tiễn của địa phương.
Có thể nói các nội dung chất vấn, giám sát chuyên đề của HĐND tỉnh khóa XVIII từ đầu nhiệm kỳ đến đảm bảo “đúng và trúng”. Từ đó làm rõ những kết quả đạt được, những tồn tại hạn chế và đưa ra những yêu cầu, giải pháp để kịp thời khắc phục nhằm nâng cao hiệu quả chỉ đạo, điều hành, quản lý nhà nước.
Một số nội dung chất vấn điển hình như: “Việc thực hiện các chính sách hỗ trợ người lao động, người sử dụng lao động gặp khó khăn do đại dịch Covid-19 và công tác giải quyết việc làm cho người lao động trên địa bàn tỉnh Nghệ An do ảnh hưởng dịch covid-19 (Kỳ họp thứ 5); “Công tác lập, quản lý quy hoạch xây dựng và quản lý trật tự xây dựng” (Kỳ họp thứ 7); Việc bố trí nguồn vốn đối ứng của tỉnh thực hiện các chương trình dự án, chính sách đầu tư trong vùng đồng bào dân tộc thiểu số giai đoạn 2015-2020 và từ 2021 đến nay” (Kỳ họp thứ 11); “Việc triển khai thực hiện các chính sách hỗ trợ phát triển nông nghiệp, chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi gắn với sản xuất, tiêu thụ các sản phẩm OCOP trong điều kiện thích ứng với ảnh hưởng của biến đổi khí hậu và biến động của thị trường; “Công tác phòng, chống bạo lực học đường; giáo dục kỹ năng sống cho học sinh; phòng chống đuối nước trẻ em; công tác bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt (kỳ hợp thứ 14) hết sức thiết thực và được đông đảo cử tri quan tâm.
Một số hoạt động giám sát của HĐND tạo được sự quan tâm: Giám sát việc thực hiện công tác đào tạo và phát triển nguồn nhân lực giai đoạn 2015-2020; Giám sát các dự án treo, dự án chậm tiến độ và dự án sử dụng đất không đúng mục đích trên địa bàn tỉnh Nghệ An; Giám sát về việc thực hiện các nghị quyết của Hội đồng nhân dân tỉnh về thu hồi đất, chuyển mục đích sử dụng đất theo quy định của Luật Đất đai để thực hiện các công trình, dự án trên địa bàn tỉnh Nghệ An giai đoạn 2016 - 2021”; Giám sát công tác quản lý nhà nước về khoáng sản (năm 2022); Giám sát việc chấp hành pháp luật về bảo vệ môi trường của các tổ chức, đơn vị và các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Nghệ An ( năm 2023); Giám sát của Thường trực HĐND về công tác cải cách hành chính trên địa bàn tỉnh Nghệ An giai đoạn 2021 – 2023;( năm 2023)
- Bên cạnh đó, Thường trực HĐND tổ chức tốt hoạt động giải trình tại phiên họp của Thường trực đảm bảo đúng quy định của Luật Tổ chức chính quyền địa phương, Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND. Từ đầu nhiệm kỳ, Thường trực HDND tỉnh đã tổ chức 4 phiên giải trình. Các vấn đề giải trình cũng đều là những vấn đề then chốt trong góp phần tăng cường giải pháp phát triển KT-XH của tỉnh đồng thời quy mô, chất lượng buổi giải trình được Thường trực HĐND tỉnh tổ chức bài bản, nghiêm túc và chất lượng.
Đối với Ban Văn hóa – Xã hội đã tiến hành giám sát việc thực hiện chính sách trợ giúp xã hội đối với các đối tượng BTXH trên địa bàn tỉnh ( năm 2021); Giám sát việc thực hiện chính sách, pháp luật đối với giáo viên và cán bộ quản lý giáo dục các bậc học từ mầm non đến phổ thông trên địa bàn tỉnh Nghệ An giai đoạn 2018-2022 ( năm 2022) đã góp phần lớn trong việc thúc đẩy nhanh việc xử lý các vấn đề tồn đọng liên quan đến hợp đồng giáo viên mầm non Nghị định số 06/2018/NĐ-CP ngày 05/01/2018 của Chính phủ và Thông tư liên tịch số 09/2013/TTLT-BGDĐT-BTC-BNV ngày 11/3/2013 của Bộ Giáo dục và Đào tạo - Bộ Tài chính - Bộ Nội vụ cũng như việc đề nghị cấp bổ sung đối với giáo viên thiếu ở các bậc học trên địa bàn tỉnh Nghệ An
2. Về đổi mới phương pháp giám sát:
Căn cứ để thực hiện: Luật giám sát và Nghị quyết 594/NQ-UBTVQH về quy trình, vai trò trách nhiệm giám sát; Nghị quyết số: 28/NQ-HĐND của HĐND tỉnh về việc ban hành nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động của HĐND tỉnh Nghệ An khóa XVIII, nhiệm kỳ2021 – 2026
- Lãnh đạo Thường trực đôn đốc, nhắc nhở và chỉ đạo sát sao việc đổi mới hoạt động giám sát ngay trong từng phiên họp Thường trực HĐND và tại các cuộc họp rà soát, rút kinh nghiệm sau kỳ họp HĐND tỉnh: Đảm bảo các nguyên tắc hoạt động giám sát của Hội đồng nhân dân theo quy định của Luật; đảm bảo về Hồ sơ trình Hội đồng nhân dân, Thường trực Hội đồng nhân dân xem xét, quyết định chương trình giám sát hằng năm của Hội đồng nhân dân, Thường trực Hội đồng nhân dân (trong đó chú trọng về thời gian trong kỳ họp giữa năm nay phải thông qua nghị quyết về chương trình giám sát năm tiếp theo của HĐND, dự kiến nội dung chương trình giám sát;
- Đồng thời HĐND tỉnh đã làm tốt công tác phối hợp trong hoạt động giám sát, tùy từng trường hợp cụ thể với cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan để xây dựng và tổ chức thực hiện chương trình, kế hoạch giám sát, bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ, hiệu quả.
Một số nét mới trong thực hiện đổi mới phương pháp giám sát của HĐND tỉnh:
-Tăng cường khảo sát thực tế; tiếp cận cử tri, đối tượng thụ hưởng chính sách, để nắm bắt rõ tình hình nâng hiệu quả giám sát.
-Yêu cầu cơ quan được giám sát cung cấp đầy đủ tư liệu để nghiên cứu; phối hợp với Đài PTTH tỉnh, báo Nghệ An xây dựng các phóng sự, bài viết liên quan để chuẩn bị cho phiên chất vấn có hiệu quả
- Chuyên nghiệp hóa kỹ năng của đại biểu: yêu cầu nội dung câu hỏi, thời gian hỏi (1 phút), thời gian trả lời (3 phút/nội dung), khuyến khích tranh luận lại nội dung đã chất vấn…
Đối với các Đoàn giám sát chuyên đề:
- Đảm bảo đúng nghị quyết về nội dung giám sát theo quy định của Luật, tinh gọn thành phần đoàn giám sát; Phân công trách nhiệm của thành viên Đoàn giám sát.
- Trong làm việc không đọc lại báo cáo, chỉ nêu trọng tâm, rõ vấn đề vướng mắc và trách nhiệm, giải pháp; bố trí làm việc tập thể tức là 2-3 sở ngành cùng làm việc với Đoàn
- Sau giám sát, các nội dung kết luận tại báo cáo giám sát đều được Thường trực HĐND tham mưu xây dựng và trình HĐND ban hành Nghị quyết đối với các nội dung giám sát và tiếp tục định hướng HĐND giám sát tại kỳ họp đối với báo cáo và Nghị quyết về nội dung đã giám sát để nâng cao hiệu lực, hiệu quả giám sát của HĐND;
…
Hoạt động giám sát của HĐND tỉnh, Thường trực, các Ban HĐND tỉnh khóa XVIII được tổ chức đảm bảo nguyên tắc, quy định của Luật, VBQPPL của cấp trên đồng thời đã từng bước thực hiện đổi mới cách thức, phương pháp phù hợp với tình hình thực tiễn của địa phương, chất lượng, hiệu quả giám sát ngày càng được nâng lên. Thành công của một nội dung giám sát (chất vấn, giám sát chuyên đề) phụ thuộc vào nhiều yếu tố như: Công tác chuẩn bị, thu thập thông tin, tài liệu liên quan đến xây dựng kế hoạch, đề cương chi tiết, xác định nội dung, hình thức, địa điểm, đơn vị chịu sự giám sát cụ thể, trong đó xác định lựa chọn nội dung là quan trọng hàng đầu. Bên cạnh đó, chất lượng giám sát còn được quyết định đặc biệt quan trọng bởi vai trò, trách nhiệm của đại biểu HĐND, của thành viên đoàn giám sát và kết luận giám sát.
Từ đầu nhiệm kỳ đến nay, HĐND tỉnh đã đạt được những kết quả tốt trong thực hiện nhiệm vụ giám sat. Tuy nhiên, Bên cạnh những kết quả đạt được vẫn còn những vấn đề đặt ra trong công tác giám sát cần quan tâm để có giải pháp khắc phục nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả đó là:
Thứ nhất, hoạt động giám sát của từng đại biểu HĐND theo quy định chưa thực hiện tốt; một số đại biểu HĐND ít đề xuất nội dung giám sát khi được yêu cầu; 1 số đại biểu kiêm nhiệm chưa giành thời gian tham gia giám sát chuyên đề của Ban, 1 số ĐB rất ít khi tham gia chất vấn; Phần trả lời chất vấn có khi còn thiếu cụ thể, thiếu giải pháp và thời hạn khắc phục, nội dung trả lời đôi khi còn dài chưa đi vào trọng tâm.
Thứ hai, Phương thức giám sát mặc dù có đổi mới, nhưng chưa phong phú; Việc tái giám sát chưa nhiều; công tác theo dõi, đôn đốc việc thực hiện kiến nghị sau giám sát vẫn còn thiếu quyết liệt.
Thứ ba, thành viên Đoàn giám sát dù được cơ cấu khá nhiều, nhưng chưa thực sự phát huy hết vai trò cá nhân. Việc phân công nhiệm vụ cho các thành viên có lúc chưa rõ ràng nên một số nội dung đánh giá chưa sâu
Thứ tư, Một số đơn vị gửi báo cáo, cung cấp thông tin phục vụ giám sát còn chậm và có lúc chưa đầy đủ theo yêu cầu. Sự phối hợp để giải quyết những vấn đề phức tạp, liên quan đến nhiều ngành chưa thật chặt chẽ.
3. Một số giải pháp đề xuất kiến nghị
Từ thực tiễn triển khai các hoạt động giám sát của HĐND tỉnh, Thường trực, các Ban HĐND tỉnh, Ban Văn hóa - Xã hội HĐND tỉnh xin nêu ra một số giải pháp như sau:
- Cần phát huy vai trò lãnh đạo, điều hành của Thường trực HĐND trong hoạt động giám sát. Nâng cao hơn nữa nhận thức về hoạt động giám sát của HĐND đối với các đại biểu HĐND, các cấp, các ngành hiểu đúng và đầy đủ về mục đích, yêu cầu của hoạt động giám sát, để thực hiện ngày càng tốt hơn vai trò đại diện của HĐND- HĐND “đồng hành” cùng các cơ quan nhà nước, các đơn vị thực thi pháp luật để thực hiện tốt hơn chức năng quản lý nhà nước; sự phối hợp của các cấp, các ngành quản lý nhà nước để giải quyết những vướng mắc bất cập sau giám sát kịp thời. Vì mục tiêu chung.
- Chương trình giám sát cần đảm bảo tính thiết thực, phù hợp với tình hình thực tế của địa phương. Lựa chọn nội dung giám sát đúng trọng tâm, trọng điểm là khâu quan trọng đầu tiên quyết định đến chất lượng và hiệu quả của giám sát chuyên đề hay chất vấn; nâng cao vai trò trách nhiệm của mỗi đại biểu HĐND, nhất là các đại biểu đại diện cho địa phương, lĩnh vực ngành đề xuất nội dung giám sát theo yêu cầu đảm bảo cung cấp ngân hàng nội dung dự kiến phong phú, dễ lựa chọn; nội dung kết luận giám sát phải cụ thể, sát thực tránh chung chung, không chỉ rõ vấn đề
- Đổi mới phương pháp, hình thức: Đảm bảo quy định, linh hoạt trong thành lập đoàn giám sát, khảo sát tinh gọn, nhưng chất lượng; Phát huy cao độ tinh thần trách nhiệm của đại biểu HĐND, thành viên đoàn giám sát; Có thể mời thêm chuyên gia am hiểu sâu về chuyên môn liên quan đến lĩnh vực giám sát để nâng cao chất lượng giám sát và phát hiện những vấn đề khó thuộc về chuyên ngành; chú trọng khảo sát thực tế. Phối hợp chặt chẽ với các cơ quan hữu quan, cơ quan truyền thông để tăng tính hiệu quả chất lượng của giám sát.
- Cần đảm bảo tốt hơn các điều kiện phục vụ giám sát như tài liệu theo yêu cầu của đề cương giám sát.Tăng cường hoạt động theo dõi, đôn đốc việc thực hiện kiến nghị sau giám sát, chất vấn nhằm sớm khắc phục những hạn chế, tồn tại được kiến nghị qua giám sát. Thực hiện tái giám sát, chất vấn khi cần thiết; cần có chế tài trong thực hiện nhiệm vụ ĐB, thực thi kết luận giám sát.
