Điều 79 và điều 115 Hiến pháp năm 2013 quy định trách nhiệm của đại biểu Quốc hội, đại biểu Hội đồng nhân dân trong việc theo dõi, đôn đốc việc giải quyết khiếu nại, tố cáo của công dân và hướng dẫn, giúp đỡ công dân trong việc thực hiện quyền khiếu nại, tố cáo. Thể chế hóa quy định trên, điều 28 Luật Tổ chức Quốc hội và điều 95 Luật Tổ chức chính quyền địa phương quy định “Khi nhận được khiếu nại, tố cáo, kiến nghị của công dân, đại biểu Quốc hội, đại biểu Hội đồng nhân dân có trách nhiệm nghiên cứu, kịp thời chuyển đến người có thẩm quyền giải quyết và thông báo cho người khiếu nại, tố cáo, kiến nghị biết; đôn đốc, theo dõi và giám sát việc giải quyết. Người có thẩm quyền giải quyết phải thông báo cho đại biểu Quốc hội, đại biểu Hội đồng nhân dân về kết quả giải quyết khiếu nại, tố cáo, kiến nghị của công dân trong thời hạn theo quy định của pháp luật.”
Góp phần bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân thông qua công tác xử lý, theo dõi, đôn đốc việc giải quyết đơn thư
Xác định công tác tiếp nhận và xử lý đơn thư khiếu nại, tố cáo là một trong những nhiệm vụ trọng tâm, trong thời gian qua, Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Nghệ An đã tập trung và phối hợp chặt chẽ với các cơ quan liên quan tổ chức thực hiện tốt công tác tiếp công dân và xử lý đơn, thư khiếu nại, tố cáo, phản ánh, kiến nghị. Từ ngày 01/8/2023 đến ngày 31/7/2024, Đoàn ĐBQH tỉnh đã tiếp nhận, xử lý 398 đơn khiếu nại, tố cáo, kiến nghị, phản ánh của công dân gửi đến Đoàn ĐBQH tỉnh, các ĐBQH trong Đoàn, trong đó: chuyển 119 đơn đến cơ quan có thẩm quyền giải quyết; ban hành văn bản hướng dẫn, trả lời 15 đơn; lưu 255 đơn và đang theo dõi 09 đơn.
Việc tiếp nhận, xử lý đơn thư của công dân được Đoàn ĐBQH tỉnh chú trọng thực hiện nghiêm túc, đúng pháp luật từ khâu phân loại để xử lý tốt đơn thư, đúng thời hạn quy định của pháp luật, 100% đơn thư đủ điều kiện đã được chuyển đến cơ quan có thẩm quyền giải quyết theo quy định, không để đơn thư tồn đọng. Trong quá trình xử lý, luôn nghiên cứu một cách thận trọng nội dung đơn thư, phối hợp chặt chẽ với các cơ quan có thẩm quyền để nắm bắt tình hình, kết quả tiếp nhận, tiến độ giải quyết để từ đó xử lý đơn chính xác, hạn chế tình trạng đơn thư gửi đi, gửi lại nhiều lần mà chưa được giải quyết và tình trạng vụ việc đã được giải quyết đúng quy định của pháp luật nhưng công dân vẫn không chấp hành, vẫn cố tình gửi đơn.
Đoàn ĐBQH tỉnh thường xuyên theo dõi, rà soát, đôn đốc, giám sát các cơ quan có thẩm quyền giải quyết đơn thư của công dân do Đoàn chuyển đến, qua đó nâng cao trách nhiệm của các cấp, các ngành trong việc giải quyết đơn thư nói chung và đơn thư của công dân do Đoàn ĐBQH tỉnh chuyển đến nói riêng. Việc theo dõi, giám sát được thực hiện dưới nhiều hình thức linh hoạt như giám sát qua báo cáo, trực tiếp đôn đốc, nhắc nhở, lồng ghép trong các cuộc giám sát chuyên đề khác của Đoàn ĐBQH tỉnh và tổ chức khảo sát thực tế, giám sát trực tiếp.
Thông qua việc tiếp nhận, xử lý, theo dõi, đôn đốc, giám sát đơn thư của Đoàn ĐBQH tỉnh, nhiều vụ việc đã được các cơ quan giải quyết, xem xét lại việc giải quyết, góp phần bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân.
Vướng mắc, bất cập từ thực tiễn tiếp nhận, xử lý đơn thư
Có thể thấy rằng, số lượng đơn thư mà Đoàn ĐBQH tỉnh Nghệ An tiếp nhận trong một năm là tương đối nhiều. Trong số đơn thư tiếp nhận có tương đối nhiều đơn thư khiếu nại, tố cáo, kiến nghị được gửi tới Đoàn ĐBQH, các ĐBQH và nhiều cơ quan cùng lúc và nhiều lần nhưng không có nội dung mới; nhiều vụ việc được các cơ quan chức năng giải quyết thấu đáo, đảm bảo đúng trình tự, thủ tục theo quy định pháp luật và đã ban hành quyết định giải quyết khiếu nại có hiệu lực pháp luật nhưng công dân vẫn nhiều lần gửi đơn đến đề nghị xem xét. Điều này gây áp lực không nhỏ trong công tác xử lý, theo dõi, đôn đốc, giám sát việc giải quyết. Cơ sở dữ liệu quốc gia về khiếu nại, tố cáo chưa được kết nối dữ liệu trên phạm vi toàn quốc và liên thông trong toàn hệ thống các cơ quan nhà nước cũng là một trong những khó khăn đối với việc theo dõi và ảnh hưởng đến chất lượng xử lý đơn thư và đôn đốc, giám sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo của công dân.
Cùng với đó, trong các Nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội quy định về tiếp công dân, xử lý đơn thư và giám sát giải quyết khiếu nại, tố cáo của cơ quan dân cử, đại biểu dân cử chưa có quy định về việc phân loại đơn đối với cơ quan dân cử, dẫn đến khó khăn trong quá trình thực hiện. Bất cập này đã được đồng chí Phó trưởng Đoàn ĐBQH tỉnh Nghệ An Thái Thị An Chung nêu lên khi phát biểu thảo luận tại Hội trường kỳ họp thứ 6, Quốc hội khóa XV. “Việc phân loại đơn để xử lý hoặc không xử lý của cơ quan dân cử cũng tương tự như các cơ quan có thẩm quyền giải quyết sẽ dẫn đến thực tế là nếu áp dụng triệt để các quy định đơn không đủ điều kiện thụ lý, bao gồm: “Đơn được gửi cho nhiều cơ quan, tổ chức, đơn vị, cá nhân trong đó có cơ quan, tổ chức, đơn vị hoặc người có thẩm quyền giải quyết” thì thực tế số đơn đủ điều kiện được xử lý sẽ rất ít”, đại biểu Thái Thị An Chung chỉ ra bất cập và nói thêm: “Bởi lẽ, đa số công dân khi gửi đơn tới các cơ quan của Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội, các Đoàn ĐBQH thì đã được cơ quan có thẩm quyền xem xét, giải quyết, trả lời; tuy nhiên họ thấy chưa thoả đáng”. Do đó, tại Hội trường kỳ họp thứ 6, Phó trưởng Đoàn ĐBQH tỉnh Nghệ An đã kiến nghị Ủy ban Thường vụ Quốc hội sớm nghiên cứu, sửa đổi các quy định về phân loại xử lý đơn khiếu nại, tố cáo của cơ quan dân cử để các cơ quan dân cử có cơ sở trong việc phân loại, xử lý đơn thư.
Đối với việc xử lý đơn thư, tại bản dự thảo (tháng 6/2024) Nghị quyết Quy định về tiếp công dân, xử lý đơn thư và giám sát việc tiếp công dân, giải quyết đơn thư khiếu nại, tố cáo, kiến nghị, phản ánh của các cơ quan dân cử, đại biểu dân cử (thay thế Nghị quyết số 759/2014/UBTVQH13) chỉ nêu các hình thức xử lý đơn thư của các cơ quan dân cử gồm giải quyết theo thẩm quyền, hướng dẫn công dân và chuyển đơn của công dân đến cơ quan có thẩm quyền giải quyết. Khi góp ý về văn bản này, Đoàn ĐBQH tỉnh Nghệ An cho rằng quy định về hình thức xử lý đơn thư của cơ quan dân cử như vậy là chưa đầy đủ. Việc xử lý đơn thư cần quy định đầy đủ các hình thức để khi tiếp nhận đơn thư của công dân, cơ quan dân cử, đại biểu dân cử chỉ thực hiện xử lý bằng một trong các hình thức cụ thể đã được quy định. Từ thực tiễn hoạt động xử lý đơn thư của Đoàn ĐBQH tỉnh Nghệ An, có một số đơn thư công dân gửi đến mà qua nghiên cứu, nắm bắt thông tin thì đơn thư đang được cơ quan có thẩm quyền giải quyết nên Đoàn ĐBQH tỉnh ban hành văn bản thông báo gửi đến công dân về tiến độ giải quyết và đề nghị công dân chờ kết quả giải quyết của cơ quan có thẩm quyền. Bên cạnh đó, quy định việc lưu đơn là một hình thức xử lý đơn thư cũng rất cần thiết.
Ngoài ra, trách nhiệm của một số cơ quan, đơn vị, địa phương trong việc giải quyết, trả lời, phản hồi kết quả giải quyết đơn thư do Đoàn ĐBQH tỉnh chuyển đến chưa cao cũng là một trong những yếu tố ảnh hưởng đến công tác xử lý, theo dõi, đôn đốc, giám sát việc giải quyết đơn thư của Đoàn ĐBQH. Trong khi đó, pháp luật chưa quy định rõ ràng về chế tài xử lý trách nhiệm của các cơ quan trong trường hợp này. Trong số 119 đơn thư do Đoàn ĐBQH tỉnh chuyển đến từ 01/8/2023 đến 31/7/2024 thì số vụ việc đã nhận được thông tin trả lời về việc giải quyết là 87/119 (chiếm tỷ lệ 73%). Một số vụ việc dù đã được đôn đốc nhiều lần nhưng đến nay việc giải quyết vẫn chưa dứt điểm.
Cần hoàn thiện các quy định của pháp luật về việc tiếp nhận, xử lý đơn thư của cơ quan dân cử, đại biểu dân cử
Để nâng cao chất lượng công tác tiếp nhận và xử lý đơn thư của cơ quan dân cử, đại biểu dân cử, từ thực tiễn công tác này, Đoàn ĐBQH tỉnh Nghệ An đã đề xuất, kiến nghị hoàn thiện các quy định pháp luật liên quan, cụ thể:
Nghiên cứu, xem xét sửa đổi, bổ sung Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và Hội đồng nhân dân, trong đó quy định cụ thể hơn về trách nhiệm và chế tài đối với trường hợp cơ quan có thẩm quyền không trả lời hoặc không giải quyết khi nhận được văn bản yêu cầu trả lời đơn thư khiếu nại, tố cáo và không thực hiện các kết luận, kiến nghị giám sát.
Nghiên cứu sớm sửa đổi, bổ sung các Nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội quy định về tiếp công dân, xử lý đơn thư và giám sát việc giải quyết đơn thư khiếu nại, tố cáo của cơ quan dân cử, đại biểu dân cử nhằm phát huy vai trò, trách nhiệm của cơ quan dân cử, đại biểu dân cử đối với công tác tiếp công dân, xử lý đơn thư và giám sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo của công dân gửi đến. Trong đó, cần quan tâm đến việc quy định cụ thể về phân loại, điều kiện xử lý đơn thư của cơ quan dân cử, đại biểu dân cử để hạn chế việc gửi đơn và chuyển đơn tràn lan, không có căn cứ. Đồng thời, cũng là căn cứ để xác định rõ trách nhiệm của cơ quan dân cử, đại biểu dân cử trong việc tiếp nhận, xử lý đơn thư công dân gửi đến và hạn chế tình trạng công dân khiếu kiện nhiều lần mặc dù đã có kết quả giải quyết cuối cùng của cơ quan có thẩm quyền. Bổ sung quy định cơ quan dân cử, đại biểu dân cử có quyền từ chối nhận đơn khiếu nại, tố cáo đối với vụ việc đã hết thời hiệu hoặc không có căn cứ để tiếp tục giải quyết. Ngoài ra, nghiên cứu, bổ sung hình thức xử lý đơn thư gồm thông báo công dân về tiến độ giải quyết và lưu đơn theo quy định để làm căn cứ cho cơ quan dân cử, đại biểu dân cử lựa chọn hình thức phù hợp khi xử lý đơn thư.
Cùng với việc hoàn thiện các quy định của pháp luật thì việc tăng cường ứng dụng thông tin trong công tác theo dõi việc xử lý đơn thư của cơ quan dân cử, đại biểu dân cử cũng đóng góp vai trò rất quan trọng. Đoàn ĐBQH tỉnh đã kiến nghị Ủy ban Thường vụ Quốc hội chỉ đạo xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu và phần mềm theo dõi việc xử lý đơn thư của các cơ quan dân cử các cấp để thống nhất trong công tác xử lý đơn thư trên toàn quốc, đồng thời kiến nghị Chính phủ chỉ đạo Thanh tra Chính phủ sớm hoàn thiện Hệ thống cơ sở dữ liệu quốc gia về khiếu nại, tố cáo để vận hành và liên thông đến các cơ quan trong hệ thống nhà nước sử dụng hiệu quả, đáp ứng yêu cầu công việc./.
