Từ thực tiễn hoạt động và đúc kết qua các kỳ họp, Thường trực HĐND tỉnh Nghệ An rút ra những kinh nghiệm để nâng cao chất lượng các phiên chất vấn như sau:

Lựa chọn vấn đề để quyết định chất vấn tại kỳ họp. Đây là bước chuẩn bị rất quan trọng, quyết định đến sự thành công của phiên chất vấn. Vì vậy, trước các kỳ họp HĐND tỉnh, các nội dung để chuẩn bị chất vấn phải được sàng lọc, cân nhắc, lựa chọn rất kỹ lưỡng. Chủ đề được chất vấn phải là những vấn đề trọng tâm, cơ bản, có tầm tác động rộng lớn, thiết thực đến đời sống của nhân dân mà trong thực tiễn đang gặp những khó khăn, trở ngại, hoặc có nguyên nhân do UBND tỉnh và các sở, ngành chức năng của tỉnh còn sơ suất, khiếm khuyết về trách nhiệm, chỉ đạo, điều hành chưa tốt. Từ cuộc sống, nhân dân và cử tri tỉnh Nghệ An đòi hỏi phải được chấn chỉnh, phải có giải pháp để khắc phục, nâng cao chất lượng và hiệu quả thực hiện.

Nhìn lại các phiên chất vấn tại các kỳ họp của HĐND tỉnh Nghệ An Khóa XVI, Thường trực HĐND tỉnh thấy rằng các chuyên đề được chất vấn về cơ bản đáp ứng các yêu cầu và tiêu chí như vậy, xin trao đổi một số nội dung chất vấn đã được đông đảo cử tri ghi nhận, đồng tình và đánh giá cao, ví dụ một vài chuyên đề như:

Tiến độ thực hiện chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới của Chính phủ giai đoạn 2010 - 2020 còn chậm. Nguyên nhân và giải pháp?

Công tác quản lý, bảo vệ rừng, xử lý vi phạm còn nhiều bất cập, nhiều nơi vẫn còn tình trạng khai thác, mua bán lâm sản trái phép. Nguyên nhân và giải pháp khắc phục.

Đánh giá về công tác bồi thường giải phóng mặt bằng, công tác tái định cư trong các dự án đầu tư trên địa bàn tỉnh, đặc biệt dự án Thủy điện bản vẽ, Thủy điện Hủa Na… Thực trạng nguyên nhân và biện pháp khắc phục.

Tình trạng ô nhiễm môi trường trên địa bàn tỉnh ngày càng có chiều hướng gia tăng, đặc biệt là xử lý nước thải từ các doanh nghiệp, bệnh viện. Giải pháp khắc phục tình trạng trên.

Tình hình không ít các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh gặp khó khăn trong sản xuất kinh doanh dẫn đến ngừng sản xuất, phá sản và nợ xấu. Nguyên nhân và hướng tháo gỡ của tỉnh.

Công tác thực hiện chính sách đối với người có công ở tỉnh ta trong thời gian qua còn tồn tại hạn chế và vướng mắc. Trách nhiệm và giải pháp?

Công tác vận tải hành khách, hàng hóa trên địa bàn còn bất cập, tai nạn giao thông có xu hướng gia tăng; xe quá tải, quá khổ làm hỏng đường. Tình trạng lấn chiếm hành lang, vỉa hè, tình trạng vi phạm trật tự an toàn giao thông chậm được khắc phục. Nguyên nhân, trách nhiệm và giải pháp trong thời gian tới?

Chất lượng nước sinh hoạt từ việc xử lý nguồn nước thô đến sản phẩm nước sinh hoạt cung cấp đến các hộ dân chưa bảo đảm tiêu chuẩn theo quy định của Bộ Y tế. Hợp đồng cung cấp nước cho người dân chưa được thực hiện như cam kết (cung cấp nước không kịp thời, không đủ để sinh hoạt, chất lượng kém...).

Tỷ lệ hộ nghèo giảm nhưng chưa thật sự vững chắc, nguy cơ tái nghèo và phát sinh hộ nghèo mới còn cao, một bộ phận hộ nghèo có tư tưởng không muốn thoát nghèo để được hưởng các chính sách hỗ trợ của Nhà nước còn xảy ra tại nhiều địa phương. Việc bình xét hộ nghèo có biểu hiện chưa chính xác.

Thực hiện tốt quy trình chuẩn bị nội dung chất vấn tại kỳ họp. Để lựa chọn được những nội dung nói trên đưa ra chất vấn tại kỳ họp HĐND tỉnh, trước các kỳ họp, Thường trực HĐND tỉnh Nghệ An đã có sự chuẩn bị khá kỹ lưỡng bằng các cách thức như:

Gửi công văn đến Ủy ban MTTQ tỉnh, đến các Ban, các Tổ, các vị đại biểu HĐND tỉnh đề nghị đề xuất nội dung chất vấn tại kỳ họp; xem xét, lựa chọn từ ý kiến, kiến nghị của cử tri gửi đến kỳ họp HĐND tỉnh; tổng hợp, rà soát các chuyên đề từ các cuộc giám sát, khảo sát của Thường trực và các Ban HĐND tỉnh; tổng hợp thông tin, tư liệu thông qua dư luận, báo chí Trung ương ở địa phương; thông qua kết quả thực hiện công tác chỉ đạo, điều hành thực hiện các chủ trương, chính sách, Nghị quyết của HĐND tỉnh qua các kỳ họp.

Thường trực HĐND tỉnh Nghệ An đã chủ trì tổ chức cuộc họp mời Lãnh đạo các Ban HĐND tỉnh, UBMTTQ tỉnh, Tổ trưởng các Tổ đại biểu, Văn phòng Đoàn ĐBQH và HĐND để thảo luận, thống nhất lựa chọn các chuyên đề chất vấn tại kỳ họp HĐND tỉnh, sau đó ban hành công văn yêu cầu UBND tỉnh giao Giám đốc các sở, ban ngành liên quan chuẩn bị trả lời chất vấn.

Thông báo rộng rãi trên các báo, Đài PTTH của tỉnh Nghệ An về các vấn đề sẽ được chất vấn tại kỳ họp HĐND tỉnh.

Giao Văn phòng phối hợp với Đài Phát thanh - Truyền hình của tỉnh xây dựng các phóng sự minh họa cho các vấn đề được chọn chất vấn. Trước các phiên chất vấn từng chuyên đề, phóng sự này đã được phát trực tiếp tại Hội trường và phát sóng trên Đài PT - TH để cử tri biết; yêu cầu Báo Nghệ An, Đài PT - TH của tỉnh đăng các bài, các phóng sự để minh họa làm rõ thực trạng, tình hình và cung cấp thêm thông tin liên quan đến chuyên đề được chất vấn trong các ngày diễn ra kỳ họp HĐND tỉnh.

Tổ chức mời giám đốc các sở được chất vấn để kiểm tra về công tác chuẩn bị chất vấn.

Thực hiện hoạt động chất vấn. Xây dựng kịch bản điều hành chất vấn chu đáo (dự kiến thời gian, báo cáo giải trình, các câu hỏi chất vấn, gợi ý đề dẫn cho các đại biểu đặt câu hỏi súc tích, trọng tâm, rõ ràng, đi thẳng vào vấn đề, mang tính xây dựng cao đảm bảo văn hóa nghị trường).

Người điều hành chất vấn đã nắm chắc vấn đề chất vấn, bảo đảm điều hòa được không khí chất vấn, phát huy dân chủ, làm chủ tình hình, nhấn mạnh các nội dung trọng tâm, nhắc nhở người được chất vấn để hướng họ đi đúng trọng tâm chất vấn. Điều hành đảm bảo chương trình, phân bổ thời gian hợp lý, tham gia các ý kiến cốt lõi, có khi phải linh hoạt gỡ bí cho người đang trả lời.

Yêu cầu các vị giám đốc sở, đại diện Lãnh đạo UBND tỉnh trả lời đi thẳng vào nội dung, nêu rõ trách nhiệm, các nguyên nhân chủ quan, khách quan để đại biểu và cử tri rõ, nhất là lời hứa về các giải pháp khắc phục, chấn chỉnh trong thời gian tới. Yêu cầu Lãnh đạo UBND tỉnh trả lời trực tiếp các nội dung thuộc thẩm quyền, giám đốc các sở trả lời các vấn đề có liên quan.

Các đại biểu HĐND tỉnh đã mạnh dạn hơn trong việc tranh luận, truy vấn để làm rõ vấn đề. Với cách làm này hoạt động chất vấn đã thực sự có trọng tâm, trọng điểm, không bị dàn trải, giải quyết được những vấn đề bức xúc, nổi cộm trong thực tiễn .

Tổ chức đường dây điện thoại nóng và thông báo trên truyền hình để cử tri tham gia chất vấn, nêu các ý kiến, kiến nghị cụ thể. Cuối buổi họp công bố trực tiếp trên truyền hình về kết quả tiếp nhận và hướng xử lý, giải quyết để cử tri biết. Thực hiện tiếp công dân đến trình bày ý kiến tại kỳ họp.

Chuẩn bị tốt văn bản kết luận chất vấn đối với từng nội dung cụ thể, chốt ra được các vấn đề cơ bản nhất, nhất là các giải pháp có tính khả thi cao, lưu ý rút kinh nghiệm. Sau kỳ họp, Thường trực HĐND tỉnh ban hành Thông báo kết luận chất vấn gửi đến UBND tỉnh các sởã, ngành, UBND các huyện, thành, thị có liên quan để quán triệt thực hiện.

Mặt khác, thông qua truyền hình trực tiếp các phiên chất vấn, HĐND tỉnh cũng gửi thông điệp đến cử tri thông cảm và thấu hiểu tình hình để giảm bức xúc (khám, chữa bệnh...), đồng thời mỗi người dân phải tự mình cố gắng, nỗ lực vươn lên (ví dụ: chất vấn về công tác xóa đói, giảm nghèo, Thường trực HĐND tỉnh cũng đã gửi thông điệp đến các hộ nghèo phải quyết tâm thoát nghèo, tránh tư tưởng trông chờ, ỷ lại, có thái độ trục lợi để thụ hưởng chính sách là không chính đáng...).

Thực hiện giám sát việc tổ chức thực hiện các kết luận chất vấn, giám sát việc thực hiện các lời hứa của các vị giám đốc trả lời chất vấn.

Có thể chất vấn lại tại kỳ họp sau nếu xét thấy tình hình không được giải quyết, thiếu trách nhiệm nên không chuyển biến hoặc thay đổi quá chậm chạp.

Một số kinh nghiệm và giải pháp nâng cao chất lượng chất vấn và trả lời chất vấn tại kỳ họp HĐND tỉnh. Nâng cao nhận thức về hoạt động chất vấn: đối với đại biểu HĐND, chất vấn không chỉ là quyền mà còn là trách nhiệm của đại biểu trước dân, trước cử tri. Đại biểu HĐND ngoài việc phản ánh tâm tư, nguyện vọng chính đáng của cử tri, cần phải tìm hiểu sâu, kỹ những vấn đề cử tri bức xúc, dư luận xã hội quan tâm và trách nhiệm của các cơ quan có thẩm quyền, thực hiện quyền giám sát của mình thông qua hoạt động chất vấn, trả lời chất vấn. Bên cạnh đó cần coi hoạt động chất vấn và trả lời chất vấn tại kỳ họp cũng là cơ hội để HĐND tỉnh phân tích, mổ xẻ những vấn đề còn tồn tại, khó khăn vướng mắc để cùng với UBND tỉnh tìm giải pháp khắc phục; là cơ hội để UBND thông tin làm rõ thực trạng tình hình, những khó khăn phải vượt qua để được sự chia sẻ của đại biểu và cử tri, tạo sự đồng thuận trong thực hiện nhiệm vụ.

Về chuẩn bị nội dung chất vấn: các câu hỏi chất vấn phải được tổng hợp từ nhiều kênh thông tin (như đã nêu trên) đúng trọng tâm, thiết thực, có căn cứ xác đáng, có địa chỉ cụ thể nêu lên những vấn đề chung có liên quan đến nhiều lĩnh vực được đông đảo cử tri quan tâm, đồng tình.

Phối hợp chặt chẽ với Đài PT - TH và các cơ quan báo chí để xây dựng các phóng sự, các bài viết nêu rõ thêm thực trạng và tình hình, các ý kiến, kiến nghị của cử tri liên quan đến nội dung được đưa ra chất vấn tại kỳ họp.

Về công tác điều hành của Chủ tọa: Chủ tọa điều hành phải đúng luật, dân chủ, khoa học, tìm hiểu kỹ nội dung liên quan đến vấn đề đưa ra chất vấn. Điều hành cần linh hoạt, tập trung, gợi mở để người chất vấn và người trả lời chất vấn có sự trao đổi (đối thoại) tranh luận; nếu chưa sáng tỏ vấn đề thì Chủ tọa gợi ý tháo gỡ, hoặc yêu cầu người trả lời chất vấn trả lời trực tiếp đại biểu bằng văn bản, hoặc trả lời vào phiên họp sau. Lưu ý chuẩn bị kỹ lưỡng có chất lượng các kết luận chất vấn.

Đối với người trả lời chất vấn: Nội dung trả lời chất vấn phải cụ thể, rõ ràng, giải trình ngắn gọn, đầy đủ theo yêu cầu câu hỏi đặt ra, nêu rõ cái đúng, cái sai, nguyên nhân, xác định rõ trách nhiệm, tiến độ và biện pháp khắc phục khả thi kèm theo. Thủ trưởng cơ quan trả lời chất vấn phải đề cao vai trò trách nhiệm, nhận thức rõ những mặt tích cực và những thiếu sót để khắc phục, tránh tình trạng trả lời chung chung, đùn đẩy trách nhiệm của cá nhân, đơn vị mình.

Về trách nhiệm của đại biểu HĐND phải tìm hiểu kỹ thông tin và các quy định của pháp luật liên quan đến nội dung chất vấn. Không ngừng rèn luyện, bồi dưỡng kỹ năng chất vấn, lựa chọn ngôn ngữ đối thoại trong chất vấn... Phản ánh thông tin khi chất vấn phải ngắn gọn, mạch lạc, rõ ràng, dễ hiểu.

Công tác phối hợp trong việc chất vấn và trả lời chất vấn. Thường trực HĐND tỉnh cần chủ động phối hợp với UBND tỉnh để thống nhất sự phân công chỉ đạo trả lời chất vấn tại kỳ họp, quyết định những vấn đề gì cần chất vấn tại kỳ họp và gửi câu hỏi chất vấn tới thủ trưởng các cơ quan liên quan yêu cầu chuẩn bị báo cáo bằng văn bản gửi tới thường trực HĐND tỉnh, phối hợp trong việc đôn đốc thực hiện lời hứa trong trả lời chất vấn.

Như vậy, thông qua hoạt động chất vấn, Thường trực HĐND tỉnh Nghệ An đã điều hành, thể hiện được thẩm quyền của HĐND tỉnh, phát huy trách nhiệm của mình trong quyết định các vấn đề quan trọng, thiết thực đến cuộc sống của người dân, qua đó đôn đốc đại biểu HĐND càng nâng cao trách nhiệm của mình trước cử tri, nghiên cứu, nắm bắt tình hình, tham gia đề xuất giải pháp, biện pháp quyết định các chính sách, chủ trương của tỉnh. UBND tỉnh và thủ trưởng các sở ngành, các cơ quan, đơn vị càng thấy trách nhiệm trong thực thi nhiệm vụ của mình, trong giải quyết kiến nghị của cử tri cũng như trong điều hành công tác quản lý nhà nước.