Qua giám sát cho thấy công tác tiếp dân, giải quyết khiếu nại tố cáo, kiến nghị của công dân đóng vai trò quan trọng trong việc gắn chặt mối quan hệ giữa nhân dân với Đảng và nhà nước, nắm bắt được tâm tư nguyện vọng của nhân dân, thấy được năng lực, phẩm chất đạo đức của cán bộ và hoạt động của các cơ quan nhà nước đối với nhân dân. Tiếp công dân là biểu hiện cụ thế “ lấy dân làm gốc” của Đảng và nhà nước ta. Đây là một nhiệm vụ quan trọng đòi hỏi mỗi cán bộ làm công tác tiếp dân phải gương mẫu, mẫu mực về cử chỉ, việc làm để nhân dân tin yêu. Do vậy đòi hỏi mỗi đại biểu Hội đồng nhân dân khi tiếp công dân phải biết lắng nghe ý kiến của nhân dân, thận trọng trong giao tiếp với dân, biết đặt mình trong địa vị của người khiếu nại, tố cáo, kiến nghị.
Đại biểu Hội đồng nhân dân trong phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn của mình có trách nhiệm: Khi nhận được khiếu nại, tố cáo, đại biểu có trách nhiệm nghiên cứu kịp thời chuyển đến người có thẩm quyền và đôn đốc theo dõi việc giải quyết khiếu nại, tố cáo đồng thời báo cho người khiếu nại, tố cáo biết việc chuyển đơn đó. Khi phát hiện có vi phạm pháp luật gây thiệt hại đến lợi ích của nhà nước, quyền lợi hợp pháp của công dân, cơ quan, tổ chức thì kiến nghị với người có thẩm quyền áp dụng biện pháp cần thiết để kịp thời chấm dứt vi phạm, xem xét trách nhiệm, xử lý người vi phạm. Người có thẩm quyền khi nhận được khiếu nại, tố cáo do Đại biểu Hội đồng nhân dân chuyển đến phải xem xét, giải quyết trong thời hạn pháp luật quy định và phải thông báo bằng văn bản cho đại biểu chuyển đơn đến biết kết quả giải quyết.
Việc giải quyết khiếu nại, tố cáo là lĩnh vực vô cùng phức tạp và nhạy cảm liên quan đến việc giải quyết mối quan hệ giữa nhà nước với công dân. Do vậy muốn giám sát có hiệu quả đòi hỏi người giám sát phải am hiểu pháp luật, có kinh nghiệm, có đạo đức, có phẩm chất tốt luôn có thái độ thận trọng, trách nhiệm. Khi tiếp công dân người đại biểu cần phải nắm vững pháp luật. Trong quá trình tiếp công dân phải thực sự dân chủ, bình đẳng. Khi công dân trình bày ý kiến của mình, đại biểu phải ghi chép đầy đủ, trung thực ý kiến khiếu nại, tố cáo của công dân.
Để làm tốt lĩnh vực này phải nghiên cứu sơ bộ về nội dung vụ việc khiếu nại, tố cáo. Sau khi nghiên cứu, người nghiên cứu phải rút ra được một số nội dung chi tiết như sau:
- Nội dung đơn khiếu nại, tố cáo vấn đề gì, quan hệ pháp luật nào điều chỉnh…
- Việc giải quyết thuộc thẩm quyền của cấp nào? Đã được giải quyết chưa? Nếu đã được giải quyết rồi thì không đồng ý ở điểm nào, nội dung nào? Có chứng cứ nào khác so với chứng cứ mà cấp có thẩm quyền đã thu giữ xác minh có được? Những chứng cứ người khiếu nại đưa ra đã được cấp có thẩm quyền xem xét, đánh giá trong quá trình giải quyết không?
- Đại biểu Hội đồng nhân dân nếu thấy cần thiết thì gặp trực tiếp người khiếu nại, tố cáo, người bị khiếu nại tố cáo và những cá nhân có liên quan để thu thập thêm thông tin, tài liệu, chứng cứ, hồ sơ.
Đại biểu HĐND phải đưa ra được báo cáo tóm tắt khiếu nại tố cáo của công dân, để làm căn cứ cho việc có ra quyết định giám sát việc giải quyết khiếu nại của cơ quan nhà nước có thẩm quyền hay không.
Giám sát là phương thức để kiểm soát quyền lực nhà nước, nhằm bảo đảm việc thực hiện quyền lực nhà nước theo đúng định hướng, mục tiêu đề ra. Hoạt động giải quyết khiếu nại, tố cáo của cơ quan hành chính là hoạt động thực hiện quyền lực nhà nước, do đó hoạt động này cũng phải được giám sát bởi những thiết chế chính trị - xã hội khác nhau.
Bên cạnh các thiết chế trực tiếp thực hiện chức năng giải quyết khiếu nại, tố cáo pháp luật Việt Nam cũng ghi nhận vai trò và trách nhiệm của nhiều cơ quan, tổ chức khác của Nhà nước và phi nhà nước với chức năng giám sát công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo.
Hội đồng nhân dân các cấp thông qua các cơ quan của mình thực hiện quyền giám sát bằng các phương thức: xem xét, đánh giá các văn bản quy phạm pháp luật về khiếu nại, tố cáo; các báo cáo về công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo; chất vấn; xem xét cụ thể việc giải quyết khiếu nại, tố cáo; chuyển đơn, thư khiếu nại, tố cáo đến người có thẩm quyền giải quyết và theo dõi, đôn đốc việc giải quyết... Như vậy, có thể thấy vai trò giám sát của Hội đồng nhân dân ở đây mang tính chất theo dõi, kiểm tra về công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo mà không tham gia kiểm tra trực tiếp đối với hoạt động này.
Với ý nghĩa trên, hoạt động giám sát công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo đóng vai trò như là phương thức đảm bảo pháp chế đối với công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo cũng như qua đó là cách thức để đảm bảo quyền khiếu nại, tố cáo của công dân. Với sự quan tâm, chỉ đạo của Đảng và Nhà nước ta trong những năm qua công tác này đã đạt được những thành quả nhất định, tuy nhiên hoạt động này vẫn còn gặp nhiều khó khăn, vướng mắc bởi những nguyên nhân sau:
- Về trình tự, thủ tục và quy chế phối hợp giữa các cơ quan có chức năng giám sát giải quyết khiếu nại, tố cáo còn nhiều bất cập: Mặc dù Luật Khiếu nại, Luật Tố cáo quy định vai trò, trách nhiệm của Quốc hội, Hội đồng nhân dân, Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Các tổ chức thành viên của Mặt trận, Tổ chức Thanh tra nhân dân về việc tiếp nhận, xử lý đơn, yêu cầu các cơ quan có trách nhiệm giải quyết; kiểm tra, giám sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo của công dân… nhưng trên thực tế việc thực hiện còn nhiều khó khăn, vướng mắc do chưa có quy định về trình tự, thủ tục, các bước tiến hành cũng như quy chế phối hợp để cùng giám sát.
- Việc tham gia của các tổ chức chính trị - xã hội, các đoàn thể quần chúng vào quá trình giám sát giải quyết khiếu nại, tố cáo chưa đạt được kết quả mong muốn, theo quy định và cách thức tổ chức hiện nay thì công tác tiếp dân của một số đơn vị vẫn còn mang tính hình thức, chưa được coi trọng, chỉ là cơ quan “chuyển tiếp” đơn thư khiếu nại, tố cáo chứ không phải là một cơ quan có chức năng giám sát, yêu cầu cơ quan có thẩm quyền giải quyết. Do vậy, cần cụ thể hoá chức năng giám sát, làm rõ nội dung giám sát, hình thức giám sát, cơ chế thực hiện, cụ thể hơn là trình tự, thủ tục và hậu quả pháp lý của giám sát. Những vấn đề nêu trên phải được thể chế hoá thành luật.
Tăng cường vai trò của các cơ quan giám sát trong công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo là một yêu cầu khách quan đang đặt ra hiện nay, phù hợp với các nguyên tắc, yêu cầu của việc xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa do dân và vì dân. Việc hoàn thiện pháp luật về khiếu nại, tố cáo theo hướng tăng cường sự tham gia của các cơ quan giám sát trong giải quyết khiếu nại, tố cáo sẽ giúp bảo đảm việc thực hiện pháp luật về giải quyết khiếu nại, tố cáo có hiệu quả, qua đó xây dựng môi trường pháp lý lành mạnh, minh bạch, góp phần quan trọng vào việc thực hiện cải cách tư pháp trong quá trình hội nhập quốc tế của đất nước hiện nay./.
Lê Nghĩa
