Đại biểu Phạm Văn Hà phát biểu tại kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XIII
Một, về phân định thẩm quyền của tòa án nhân dân cấp huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh và tương đương, tòa án nhân dân cấp tỉnh, thành phố thuộc trung ương. Nếu như nhà nước ta có Tòa án nhân dân sơ thẩm khu vực theo như lộ trình cải cách tư pháp thì nội dung này có lẽ hôm nay Quốc hội phải thảo luận. Nhưng theo Luật tổ chức tòa án nhân dân không có tòa án sơ thẩm khu vực.
Luật tố tụng hành chính được sửa đổi năm 2010. Khi đó, nước ta đang định hướng xây dựng tòa án sơ thẩm khu vực. Nhưng từ đó đến nay, qua thực tiễn thực hiện luật này, có nhiều vướng mắc về thẩm quyền của tòa án trong việc giải quyết các khiếu kiện về hành chính của Ủy ban nhân dân và Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp huyện. Về phân định thẩm quyền của Tòa án nhân dân cấp huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh và tương đương, dự thảo luật quy định mở rộng thẩm quyền cho Tòa án nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương xét xử các khiếu kiện quyết định hành chính, hành vi hành chính của Ủy ban nhân dân cấp huyện, Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp huyện là phù hợp. Qua thực tế việc giao cho Tòa án cấp huyện giải quyết những quyết định loại này thấy đều bị cấp phúc thẩm sửa, hủy để giải quyết lại. Một trong những nguyên nhân chính của tình trạng đó là các quyết định liên quan đến đất đai đều là loại việc khó, phức tạp. Trong khi đó Thẩm phán Tòa án cấp huyện lại không có điều kiện nghiên cứu chuyên sâu và Tòa hành chính là tòa chuyên trách giải quyết xét xử các loại án này nhưng theo Luật tổ chức Tòa án nhân dân năm 2014, Tòa hành chính chỉ có ở Tòa án nhân dân cấp tỉnh và tòa án nhân dân cấp cao, tòa án cấp huyện không có.
Thực hiện Nghị quyết 49 của Bộ Chính trị về chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020, theo định hướng như trên đã phân tích, đến nay chưa có tòa án sơ thẩm khu vực. Qua thực tiễn 4 năm thấy có nhiều vướng mắc nên việc giao cho Tòa án nhân dân cấp huyện giải quyết theo trình tự sơ thẩm còn có vướng mắc, không phù hợp với đặc thù ở Việt Nam.
Đại biểu đề nghị Quốc hội nên để cho người dân được quyền lựa chọn tòa án để giải quyết. Theo ý kiến đại biểu, Hiến pháp của chúng ta rất tôn trọng quyền con người, quyền công dân, vì thế nên để cho người dân được quyền lựa chọn tòa án giải quyết theo trình tự sơ thẩm đối với quyết định hành chính, hành vi hành chính của Ủy ban nhân dân cấp huyện, Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp huyện. Theo đó, nếu người dân khởi kiện không yên tâm tin tưởng vào Tòa án nhân dân cấp huyện thì có quyền khởi kiện tại Tòa án nhân dân cấp tỉnh để yêu cầu giải quyết theo trình tự sơ thẩm, đó cũng là thể hiện bản chất của Nhà nước ta là nhà nước của Nhân dân, do Nhân dân và vì Nhân dân.
Thứ hai, về người đại diện. Các vụ án hành chính phải kéo dài gây bức xúc cho người dân, nguyên nhân chính phải kể đến là do người đại diện không đủ thẩm quyền thực hiện quyền và nghĩa vụ của người đại diện. Trong thực tiễn, thấy có nhiều vụ án hành chính khi đang còn xét xử, người đại diện phải đề nghị tòa ngưng để về xin ý kiến của người có thẩm quyền, sau đó mới quay trở lại. Như thế vụ án kéo dài và người khởi kiện thường là người dân rất bức xúc, không đồng tình với những việc ủy quyền như thế này.
Vì người đứng đầu cơ quan, tổ chức khi tham gia tố tụng hành chính thường ủy quyền cho những người không có quyền quyết định, chỉ đến nghe và về báo cáo lại làm ảnh hưởng rất lớn đến tiến độ giải quyết các vụ án hành chính. Tuy nhiên, nếu không quy định ủy quyền thì người đứng đầu cơ quan, tổ chức sẽ không đủ thời gian cho việc tham gia tố tụng nên dự thảo quy định: "Trường hợp người bị kiện là cơ quan, tổ chức hoặc người đứng đầu thì chỉ được ủy quyền. Người được ủy quyền xử lý đối với quyết định hành chính, hành vi hành chính bị khởi kiện là phù hợp. Người được ủy quyền phải là người có thẩm quyền giải quyết những việc có liên quan đến quyết định hành chính, hành vi hành chính bị khởi kiện, phải thực hiện toàn bộ quyền và nghĩa vụ của người ủy quyền".
Thứ ba, về thủ tục rút gọn. Đại biểu thấy rằng những người có quyền, lợi ích bị xâm hại khi gửi đơn khiếu kiện hành chính đến Tòa án đề nghị giải quyết đều mong muốn được giải quyết nhanh chóng, càng sớm, càng tốt và người bị kiện cần giải quyết nhanh để tập trung chuyên môn của mình nên thủ tục rút gọn trong tố tụng hành chính là yêu cầu khách quan để tòa án có thể nhanh chóng giải quyết vụ án hành chính, bảo đảm quyền, lợi ích cho các bên đương sự. Việc áp dụng thủ tục rút gọn trong việc giải quyết án kiện hành chính sẽ nâng cao hiệu quả hoạt động của tòa án, tạo cơ sở pháp lý để tòa án xử lý, hoặc giải quyết nhanh chóng các vi phạm trong xã hội, giảm thời gian, vật chất cho hoạt động của Tòa án cũng như các bên đương sự tới tòa án. Ngăn chặn, hạn chế tiêu cực khác nảy sinh, góp phần ổn định xã hội.
N.M
