Một mặt, hiện tượng "lạm phát", lạm quyền và ban hành các văn bản kém chất lượng (nội dung khó hiểu, không thực tế, gây phản cảm) trong quy trình soạn thảo văn bản pháp lý nhà nước các cấp là khá phổ biến, kéo dài đáng báo động. Trong 10 năm (2003-2013), các cơ quan kiểm tra văn bản cả nước đã phát hiện hơn 50 nghìn văn bản sai trái, tức 3% trong khoảng 1,7 triệu văn bản được tiếp nhận, kiểm tra. Riêng Cục Kiểm tra văn bản quy phạm pháp luật (Bộ Tư pháp) đã phát hiện trên 4,8 nghìn văn bản (18%) sai trái trong 27 nghìn văn bản thuộc thẩm quyền kiểm tra và xử lý của mình.
Mặt khác, hiện tượng "thiểu phát", chậm, "nợ đọng" và cả "nợ xấu" trong xây dựng và ban hành đồng bộ các văn bản dưới luật cũng phổ biến không kém. Theo báo cáo tại phiên họp sáng 20-9 về kết quả triển khai thi hành các luật, pháp lệnh, nghị quyết đã được Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội khóa XIII thông qua, thì bình quân một luật phải có 6-7 văn bản hướng dẫn chi tiết thì mới thực hiện được. Ủy ban Pháp luật của Quốc hội khẳng định tỷ lệ nợ đọng văn bản hướng dẫn chi tiết luật hiện là gần 67%. Chính phủ cũng cho biết, có 55,6% các luật, pháp lệnh đã có hiệu lực, nhưng chưa có quy định nội dung chi tiết, nên chưa đủ điều kiện triển khai.
Nhìn vào danh sách số lượng văn bản hướng dẫn chi tiết thi hành luật còn nợ đọng, thật đáng quan ngại: Cả nước nợ 60 văn bản trong năm 2001; tăng lên 80 trong năm 2002; còn 50 trong năm 2003, và đỉnh cao là 165 văn bản trong năm 2006; sau đó giảm còn 52 vào năm 2007; 45 văn bản năm 2010 và 58 văn bản năm 2011; năm 2013 này còn nợ 93 văn bản. Đơn vị "nợ" lớn nhất là Bộ Công thương, với 100% (10/10 văn bản cần ban hành, trong đó có Luật Điện lực); tiếp đến Bộ Giáo dục và Đào tạo nợ 93% (14/15); Bộ Lao độngThương binh và Xã hội nợ 67% (28/42) và Bộ Tài chính nợ 63% (12/19).
Văn bản chất lượng thấp làm giảm hiệu lực và hiệu quả quản lý nhà nước. Nhưng việc thiếu văn bản hướng dẫn kịp thời và đồng bộ cũng vô hiệu hóa một luật cần thiết. Tình trạng "lạm phát" văn bản sai trái, kém chất lượng song hành cùng tình trạng "thiểu phát" các văn bản hướng dẫn thi hành luật cần thiết chính là hai lỗ hổng pháp lý và bất cập lớn về hoạt động quản lý nhà nước pháp quyền trong bối cảnh hội nhập. Chúng phản ánh sự lạc hậu về công nghệ quản lý nhà nước; sự thiếu phối hợp, trách nhiệm, tính chuyên nghiệp và năng lực, thậm chí biểu hiện lợi ích cục bộ, tư duy nhiệm kỳ của đội ngũ cơ quan và cán bộ có liên quan trong quá trình xây dựng và thông qua luật; bắt cả xã hội phải đợi chờ và trả giá với những hệ lụy "cộng hưởng" hết sức tiêu cực, cả trước mắt và lâu dài, cả cấp vĩ mô, lẫn vi mô, cả về kinh tế-chính trị và xã hội... Bởi thế, cần tăng cường quản lý nhà nước, ngăn chặn cả tình trạng "lạm phát" và "thiểu phát" trong toàn bộ quá trình xây dựng, ban hành, triển khai, đánh giá và hoàn thiện các văn bản quản lý nhà nước, không thể trì hoãn thêm nữa./.
Nguyễn Trần
