Thẩm tra các dự thảo Nghị quyết, báo cáo, đề án được trình ra kỳ họp của HĐND tỉnh là một trong những nhiệm vụ quan trọng, chủ yếu của các Ban HĐND tỉnh đã được quy định tại Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2015, Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và Hội đồng nhân dân năm 2015. Qua thẩm tra để xem xét, đánh giá sự phù hợp của dự thảo nghị quyết, báo cáo, đề án với đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, tình hình, điều kiện phát triển kinh tế - xã hội của địa phương và tính khả thi của các vấn đề được đề cập trong dự thảo Nghị quyết, báo cáo, đề án trình HĐND. Đây là cơ sở giúp đại biểu HĐND tỉnh có thêm thông tin, thấy được những vấn đề cần tập trung để thảo luận và quyết định đảm bảo cho Nghị quyết của HĐND tỉnh phát huy được tính hiệu lực, hiệu quả, đi vào cuộc sống.

Ban Pháp chế HĐND tỉnh có nhiệm vụ thẩm tra các dự thảo nghị quyết, báo cáo, đề án trên các lĩnh vực thi hành Hiến pháp và pháp luật, quốc phòng, an ninh, trật tự, an toàn xã hội, xây dựng chính quyền địa phương và quản lý địa giới hành chính ở địa phương theo sự phân công của Thường trực HĐND tỉnh. Thời gian qua, công tác thẩm tra của Ban Pháp chế HĐND tỉnh luôn đảm bảo đúng quy định của pháp luật, phù hợp với tình hình thực tiễn, các ý kiến thẩm tra của Ban có tính phản biện cao, chính xác và hợp lý nên phần lớn đều được UBND tỉnh, các ngành, cơ quan soạn thảo tiếp thu để chỉnh sửa dự thảo Nghị quyết, đề án, báo cáo trước khi trình ra kỳ họp HĐND tỉnh. Để có được kết quả đó đòi hỏi Ban Pháp chế phải có sự chuẩn bị kỹ lưỡng trước thẩm tra; các thành viên Ban tham gia thẩm tra sôi nổi, trách nhiệm và sự cầu thị, tiếp thu, giải trình của UBND tỉnh, các ngành; xây dựng Báo cáo thẩm tra chất lượng. Cụ thể:

Giai đoạn chuẩn bị thẩm tra

Giai đoạn chuẩn bị thẩm tra có ý nghĩa rất quan trọng đến thành công của công tác thẩm tra. Giai đoạn này bao gồm cả quá trình thu thập, nắm bắt thông tin, tình hình liên quan đến các lĩnh vực mà Ban phụ trách và công tác chuẩn bị thẩm tra gồm việc lãnh đạo Ban phân công thành viên Ban nghiên cứu chuyên sâu dự thảo Nghị quyết và báo cáo; yêu cầu cơ quan soạn thảo và cơ quan hữu quan cung cấp tài liệu liên quan; tổ chức khảo sát thực tế tại địa phương về những vấn đề liên quan đến dự thảo Nghị quyết, báo cáo.

Đối với thẩm tra các báo cáo:

Để chuẩn bị cho kỳ họp thường kỳ giữa năm và cuối năm, Ban Pháp chế có trách nhiệm thẩm tra 05 báo cáo của UBND tỉnh về công tác phòng, chống tham nhũng; công tác tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo; công tác đấu tranh phòng chống tội phạm và vi phạm pháp luật; công tác cải cách hành chính; công tác đảm bảo trật tự, an toàn giao thông; 03 Báo cáo công tác của Viện Kiểm sát nhân dân tỉnh, Tòa án nhân dân tỉnh và Cục Thi hành án dân sự tỉnh; Báo cáo của UBND tỉnh về việc giải quyết ý kiến, kiến nghị của cử tri trước và sau kỳ họp thứ 3 (lĩnh vực pháp chế). Đây là nhiệm vụ thường xuyên nên Ban chủ động ngay từ đầu nhiệm kỳ và hàng năm phân công lãnh đạo Ban, thành viên Ban phụ trách chuyên sâu theo từng lĩnh vực gắn với các báo cáo trình kỳ họp trong lĩnh vực pháp chế. Lãnh đạo Ban, thành viên Ban trong quá trình hoạt động đã chủ động nắm bắt thông tin, tình hình theo lĩnh vực được phân công.

Đối với thẩm tra các dự thảo Nghị quyết:

Ban đã chủ động trong công tác thẩm tra ngay từ khi được UBND tỉnh mời tham dự các phiên họp thường kỳ để thảo luận, thống nhất các nội dung trình tại kỳ họp HĐND tỉnh. Do đó, đã giúp Ban tiếp cận được thông tin sớm, chủ động về kế hoạch, thời gian xây dựng báo cáo thẩm tra. Đa số các cơ quan chuyên môn của UBND tỉnh được phân công chủ trì soạn thảo Nghị quyết đã chủ động mời lãnh đạo chuyên trách Ban tham dự các cuộc họp lấy ý kiến về Dự thảo Nghị quyết hoặc xin ý kiến đóng góp của Ban bằng văn bản. Ý kiến đóng góp của Ban ở giai đoạn này tập trung vào những vấn đề mang tính quan điểm xây dựng Nghị quyết, không quá chú trọng nội dung chi tiết. Vì trong quá trình soạn thảo, các cơ quan chuyên môn còn lấy ý kiến và chỉnh sửa Dự thảo nhiều lần nên nếu Ban đưa ra các ý kiến góp ý chi tiết, chỉnh sửa trực tiếp ở giai đoạn này thì vô hình trung Ban đã làm thay việc của cơ quan soạn thảo mà chưa thực hiện đúng vai trò, vị trí của Ban của HĐND tỉnh trong quá trình xây dựng Nghị quyết.

Giai đoạn tổ chức thẩm tra

Để cuộc họp thẩm tra thành công thì đòi hỏi thành phần tham dự họp phải đầy đủ, đúng thành phần. Các thành viên Ban tham dự đầy đủ thì hoạt động thẩm tra của Ban mới phát huy được trí tuệ tập thể, có nhiều ý kiến thẩm tra và thành viên Ban biểu quyết với các nội dung thẩm tra. Sự tham gia của các thành phần khách mời gồm đại diện Lãnh đạo UBND tỉnh, người đứng đầu cơ quan chuyên môn chủ trì soạn thảo, cơ quan thẩm định, cơ quan liên quan (thường là Sở Tài chính nếu liên quan đến kinh phí, Sở Nội vụ liên quan đến biên chế, chế độ chính sách cho cán bộ, công chức, viên chức) là rất quan trọng. Nhất là sự có mặt của Lãnh đạo UBND tỉnh có thể giải quyết những vấn đề mà cơ quan thẩm tra đưa ra để chỉ đạo cơ quan soạn thảo tiếp thu, chỉnh lý cho phù hợp.

Tại cuộc họp thẩm tra, chủ yếu dành thời gian cho các thành viên Ban nêu vấn đề, chất vấn, trao đổi; cơ quan trình dự thảo không trình bày toàn bộ báo cáo, đề án, tờ trình, dự thảo nghị quyết mà chủ yếu giải trình làm rõ các nội dung theo yêu cầu của các thành viên dự họp. Trong quá trình thẩm tra, Ban luôn đề cao tính dân chủ, công khai. Những ý kiến thẩm tra mà Ban đưa ra tại cuộc họp thẩm tra đều có căn cứ, thuyết phục, xác đáng.

Khi thẩm tra các Báo cáo do UBND tỉnh và các ngành trình, Ban Pháp chế chủ yếu tập trung đánh giá những vấn đề sau:

- Về hình thức: việc đáp ứng yêu cầu về mốc thời gian lấy số liệu theo yêu cầu của Thường trực HĐND tỉnh; kết cấu của Báo cáo (đánh giá tình hình, kết quả đạt được; hạn chế; nguyên nhân; nhiệm vụ, giải pháp); mẫu biểu, số liệu kèm theo;

- Về nội dung: qua số liệu do báo cáo cung cấp để đánh giá tình hình; so sánh với báo cáo cùng kỳ các năm liền kề trước đó; so sánh tương quan số liệu giữa báo cáo của các ngành (Công an, Viện Kiểm sát, Tòa án, Cục THADS tỉnh); đánh giá về tình hình, kết quả đạt được, hạn chế, nguyên nhân, yêu cầu bổ sung, làm rõ (nếu báo cáo chưa nêu đầy đủ); thể hiện quan điểm của Ban đối với nhiệm vụ, giải pháp đã nêu trong Báo cáo.

Khi thẩm tra các dự thảo Nghị quyết, Ban Pháp chế chủ yếu tập trung đánh giá những vấn đề sau:

- Hồ sơ trình dự thảo Nghị quyết theo quy định của pháp luật và những tài liệu có liên quan; Trình tự xây dựng dự thảo Nghị quyết (được thể hiện qua hồ sơ);

-Nội dung của dự thảo nghị quyết và những vấn đề còn có ý kiến khác nhau;

- Sự phù hợp của nội dung dự thảo nghị quyết với đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước;

- Sự phù hợp của nội dung dự thảo nghị quyết với tình hình, điều kiện phát triển kinh tế - xã hội của địa phương;

- Tính hợp hiến, tính hợp pháp và tính thống nhất của dự thảo nghị quyết với hệ thống pháp luật.

- Đề xuất những nội dung cần sửa đổi, bổ sung, phương án xử lý của cơ quan chủ trì thẩm tra đối với những vấn đề còn có ý kiến khác nhau.

Giai đoạn sau họp thẩm tra

Đây là giai đoạn Ban hoàn thành Báo cáo thẩm tra trình HĐND tỉnh, Thường trực HĐND tỉnh. Báo cáo thẩm tra của Ban là cơ sở để UBND tỉnh làm báo cáo tiếp thu, giải trình, chỉnh lý Dự thảo Nghị quyết, Báo cáo trước khi trình HĐND tỉnh. Báo cáo Thẩm tra của Ban luôn đảm bảo đúng thời gian quy định, có chất lượng; quá trình thẩm tra Ban Pháp chế đi sâu phân tích những vấn đề trọng tâm để HĐND tập trung thảo luận, cân nhắc, chú trọng làm rõ những khả năng và điều kiện để triển khai thực hiện Nghị quyết trong thực tiễn.

Đối với thẩm tra các Báo cáo: Ban yêu cầu cơ quan trình có Báo cáo tiếp thu, giải trình, làm rõ hoặc bổ sung những vấn đề đã nêu tại cuộc họp thẩm tra mà không yêu cầu chỉnh sửa, thay đổi Báo cáo.

Đối với thẩm tra các dự thảo Nghị quyết: Ban yêu cầu cơ quan trình có Báo cáo tiếp thu, giải trình, đồng thời chỉnh sửa Dự thảo Nghị quyết đối với những nội dung đã tiếp thu. Đối với những nội dung thẩm tra mà chưa được cơ quan trình tiếp thu, Ban sẽ tổng hợp để báo cáo Thường trực HĐND tỉnh xem xét và định hướng thảo luận tại kỳ họp.

Khó khăn, vướng mắc:

- Luật và các văn bản hướng dẫn thi hành chưa có quy định đầy đủ về hoạt động thẩm tra, nhất là thẩm tra Báo cáo, đề án; hầu hết thành viên Ban chưa được tập huấn, bồi dưỡng về kỹ năng, nghiệp vụ thẩm tra. Bên cạnh đó, công tác thẩm tra các báo cáo trong lĩnh vực tư pháp còn có khó khăn là hầu hết các thông tin thường mang tính chuyên môn sâu đòi hỏi người am hiểu lĩnh vực này mới thẩm tra chặt chẽ, thêm vào đó việc nắm thông tin, nhất là thông tin có liên quan đến an ninh trật tự, an ninh quốc gia của Ban hạn chế vì nhiều thông tin mang tính chất bí mật. Một trong những nguyên nhân ảnh hưởng đến chất lượng thẩm tra là do các thành viên Ban thiếu thông tin liên quan đến nội dung thẩm tra, nên rất khó phản biện. Điều này dẫn đến tình trạng báo cáo thẩm tra chỉ có thể đưa ra những đánh giá chung chung, thiếu lập luận sắc sảo và thiếu tính phản biện. Thẩm tra báo cáo cũng là một hoạt động giám sát của Ban của HĐND tỉnh theo quy định của pháp luật, tuy nhiên những kiến nghị, đề xuất qua thẩm tra báo cáo mới chỉ dừng lại ở việc báo cáo HĐND tỉnh tại kỳ họp nên hiệu quả chưa cao.

- Một số báo cáo, đề án, tờ trình, dự thảo nghị quyết của UBND tỉnh gửi về còn chậm so với yêu cầu, có những văn bản gửi sát ngày diễn ra kỳ họp đã gây ảnh hưởng không nhỏ đến chất lượng thẩm tra của Ban. Các cơ quan chuyên môn chưa chủ động trong việc hoàn thiện tài liệu Nghị quyết, Báo cáo trình UBND tỉnh mà vẫn còn tình trạng Ban phải chủ động đôn đốc thì các cơ quan mới chuyển tài liệu. Một số Dự thảo Nghị quyết trình kỳ họp còn thiếu các hồ sơ, tài liệu liên quan;

- Mặc dù Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2015 đã quy định việc trong giai đoạn chuẩn bị thẩm tra Ban của HĐND tỉnh tổ chức họp lấy ý kiến của những người am hiểu về vấn đề trình trong dự thảo Nghị quyết, Đề án tuy nhiên vẫn chưa thực hiện được. Việc tổ chức khảo sát thực tế để phục vụ thẩm tra còn tiến hành ít do khó sắp xếp thời gian.

- Số lượng chuyên viên được phân công giúp việc cho Ban còn rất hạn chế. Ban Pháp chế được phân công 01 chuyên viên giúp việc, trong khi số lượng báo cáo, Nghị quyết được phân công thẩm tra nhiều cũng là một trong những nguyên nhân gây ảnh hưởng đến hoạt động thẩm tra của Ban.

Bài học kinh nghiệm:

- Chủ động thời gian xây dựng kế hoạch thẩm tra, xác định các vấn đề trọng tâm cần thẩm tra; phân công thành viên Ban thẩm tra chuyên sâu dự thảo Nghị quyết, báo cáo phù hợp với chuyên môn, lĩnh vực công tác; thu thập các thông tin cần thiết. Sau khi nhận được báo cáo, đề án, dự thảo Nghị quyết, các Ban cần tiếp tục thu thập thêm các thông tin cần thiết như: yêu cầu cơ quan soạn thảo phải cung cấp những tài liệu, báo cáo về các nội dung cần làm rõ; tổ chức các đoàn khảo sát để nắm tình hình tại địa phương, đơn vị về những nội dung liên quan đến báo cáo, đề án và dự thảo nghị quyết…trong trường hợp cần thiết có thể tiến hành lấy ý kiến các chuyên gia, và những người có kinh nghiệm chuyên sâu về lĩnh vực đang tiến hành thẩm tra;

- Nâng cao trách nhiệm của thành viên Ban trong công tác thẩm tra ngay từ khâu chuẩn bị; yêu cầu thành viên Ban nghiên cứu và có ý kiến vào dự thảo Nghị quyết, báo cáo và gửi lại Văn phòng HĐND tỉnh để tổng hợp trước cuộc họp thẩm tra để Lãnh đạo Ban có thể hội ý, định hướng cuộc họp thẩm tra; mỗi thành viên Ban không chỉ nghiên cứu chuyên sâu dự thảo Nghị quyết, báo cáo được phân công mà cần phải xem xét, có ý kiến đối với các dự thảo Nghị quyết, báo cáo khác mà Ban được phân công thẩm tra;

- Thẩm tra của các Ban là một kênh thông tin rất quan trọng để giúp đại biểu HĐND tỉnh có thông tin mang tính phản biện khi thảo luận, biểu quyết, quyết định tại kỳ họp và Ban kịp thời báo cáo Thường trực HĐND tỉnh những vấn đề còn nhiều ý kiến khác nhau để Thường trực HĐND tỉnh xem xét trong quá trình điều hành kỳ họp, do đó thẩm tra của Ban phải thể hiện rõ được chính kiến của Ban về các vấn đề như cơ sở pháp lý, cơ sở thực tiễn, những tác động, hiệu quả đến nền kinh tế; sự phù hợp với điều kiện thực tế của địa phương; tính khả thi, dư luận xã hội… những vấn đề mà Ban nhất trí, không nhất trí hay còn nhiều ý kiến khác nhau; kết luận của việc thẩm tra phải cụ thể, rõ ràng về những vấn đề trọng tâm, có đề xuất phương hướng, biện pháp giải quyết để nghị quyết khi ban hành đạt chất lượng cao. Đối với các đề án, dự thảo Nghị quyết mà nội dung chuẩn bị chưa đảm bảo yêu cầu, chưa phù hợp với tình hình của địa phương thì các Ban phải có ý kiến phản biện kiên quyết, kiến nghị với HĐND không thông qua để đảm bảo chất lượng và tính khả thi.

Kiến nghị, đề xuất:

- Cần có văn bản của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Chính phủ hướng dẫn về hoạt động thẩm tra, nhất là thẩm tra các báo cáo, đề án; Tăng cường tập huấn công tác thẩm tra dự thảo Nghị quyết, báo cáo cho các thành viên Ban của HĐND tỉnh, đối với lĩnh vực pháp chế cần quan tâm đến tập huấn thẩm tra báo cáo trong lĩnh vực tư pháp; Nghiên cứu, xem xét đưa những nội dung liên quan đến hoạt động tư pháp vào Nghị quyết của HĐND tỉnh về nhiệm vụ hàng năm, 6 tháng;

- Các ban HĐND cần được cung cấp thông tin đẩy đủ: Lãnh đạo các Ban cần được mời tham dự các hội nghị liên quan đến lĩnh vực hoạt động của ban; các hội nghị khi thảo luận, thông qua các nội dung trình tại kỳ họp HĐND để kịp thời nắm bắt thông tin, thống nhất quan điểm chỉ đạo, góp phần định hướng trong các hoạt động thẩm tra của các Ban về các nội dung có liên quan. Các cuộc họp do UBND tỉnh tổ chức để đóng góp và thông qua các dự thảo báo cáo, đề án…thì lãnh đạo chuyên trách các Ban theo lĩnh vực có liên quan cần được tham dự trực tiếp để nắm bắt thông tin, khai thác và tổng hợp văn bản, tài liệu có liên quan. Các cuộc họp, hội nghị, hội thảo chuyên môn trong lĩnh vực tư pháp cần mời đại diện Ban Pháp chế tham dự để nắm bắt thông tin, tình hình. Như vậy, báo cáo thẩm tra của Ban đảm bảo chất lượng, hiệu quả;

- UBND tỉnh, các ngành cần đảm bảo quy định về thời gian gửi tài liệu để Ban có thời gian thẩm tra dự thảo Nghị quyết, báo cáo trình kỳ họp và gửi đến Thường trực HĐND tỉnh ngay khi hoàn thiện để các Ban có thời gian chuẩn bị cho công tác thẩm tra, có như vậy chất lượng thẩm tra mới được đảm bảo;

- Xây dựng đội ngũ tham mưu, giúp việc cho HĐND tỉnh mang tính chuyên nghiệp và hiện đại, phân công chuyên viên của các Ban phục vụ thẩm tra đảm bảo hợp lý, hiệu quả./.

Ban Pháp chế HĐND tỉnh Nghệ An