Qua giám sát nhận thấy: đến thời điểm này, trên địa bàn tỉnh có 32 dự án thủy điện được quy hoạch, trong đó có 12 dự án đã hoàn thành và vận hành phát điện; 12 dự án đã và đang triển khai thi công; 5 dự án đã có chủ trương đầu tư nhưng chưa triển khai và 3 dự án chưa có chủ đầu tư. Kết quả cho thấy các dự án đã phát điện hòa vào điện lưới quốc gia hơn 12 tỷ KWh, đóng góp cho ngân sách gần 2000 tỷ đồng, tạo ra động lực mới trong phát triển kinh tế, xã hội, thúc đẩy chuyên dịch cơ cấu kinh tế nói chung và vùng đồng bào miền núi nói riêng. Tuy nhiên, các thành viên đoàn giám sát còn nhiều trăn trở, băn khoăn về chất lượng quy hoạch khi mà vẫn có 15 dự án đưa ra khỏi quy hoạch sau khi rà soát, đánh giá lại; chưa yên tâm về việc giám sát quy trình, quy chế vận hành hồ chứa các dự án thủy điện từ phía các cơ quan chức năng, đảm bảo an toàn vùng hạ lưu cũng như sinh thái (Thủy điện Nậm Nơn có nguy cơ gây sạt lở cho 34 hộ dân vùng hạ du, một số thủy điện nhỏ khi xả lũ gấy ngập úng cho vùng hạ du); qua khảo sát cho thấy, ở dự án thủy điện Nậm Mô khi tích nước thì dòng sông khô cạn, khi xả đáy kéo theo một lượng lớn bùn, ảnh hưởng đến nguồn thủy sinh và nguy cơ hạn hán vào mùa khô, sạt lở vào mùa mưa là hiện hữu; Vấn đề trồng rừng thay thế các diện tích rừng bị mất khi triển khai các dự án thủy điện; hệ lụy từ các dự án thủy điện đối với hệ sinh thái và môi trường, đến sinh kế của người dân; việc phối hợp giữa các ngành và địa phương với các chủ đầu tư trong xử lý các vấn đề phát sinh trong quá trình triển khai dự án…
Đoàn giám sát khảo sát thực tế tại các Thủy điện
Vấn đề được các địa phương quan tâm nhất là hậu tái định cư còn nhiều vướng mắc, khó khăn; nhất là nhà ở xuống cấp (nơi ở mới không bằng nơi ở cũ tại vùng tái định cư thủy điện Bản vẽ), thiếu đất sản xuất, nước sinh hoạt ở cả 2 dự án Bản Vẽ và Hủa Na dẫn đến nhà nước phải hỗ trợ gạo cho đồng báo tài định cư; dự báo còn phải tiếp tục hỗ trợ gạo trong thời gian dài. Nhiều vấn đề đặt ra chưa giải quyết được sau khi có Quyết định số 64/2014/QĐ-TTg ngày 18/11/2014 của Thủ tướng Chính phủ về chính sách đặc thù về di dân tái định cư các dự án thủy lợi, thủy điện. Từ đó, các địa phương không mặn mà với việc tiếp tục xây dựng mới các dự án thủy điện.
Tại buổi làm việc với sở Công thương và các sở ngành liên quan, ông Hoàng Viết Đường, Phó chủ tịch HĐND tỉnh đề nghị Sở Công Thương phối hợp với các ngành và địa phương để đánh giá lại tổng thể việc thực hiện quy hoạch các dự án thủy điện trên địa bàn tỉnh, bao gồm những tác động tích cực và tiêu cực, hệ lụy; làm rõ trách nhiệm của các huyện, chủ đầu tư và các ngành cấp tỉnh; từ đó đưa ra các kiến nghị, giải pháp nhằm tháo gỡ các khó khăn, bất cập đang đặt ra cũng như các vấn đề dự báo sẽ ảnh hưởng trong thời gian tới.
Trưởng ban Kinh tế và Ngân sách HĐND tỉnh Lê Hồng Vinh lại chỉ ra rằng còn nhiều tồn tại, hạn chế, hệ lụy của các dự án thủy điện; đồng thời khẳng định, quá trình phê duyệt các dự án chưa đánh giá một cách đầy đủ những tác động tiêu cực, bằng chứng là nhiều hệ lụy đang tồn tại chưa có giải pháp, biện pháp xử lý dứt điểm như đã nêu trên. Mặt khác, quá trình đầu tư các dự án thủy điện, vai trò quản lý Nhà nước của các ngành cũng chưa thật sự chủ động và làm hết trách nhiệm để giám sát, kiểm tra mà chủ yếu khi có vấn đề phát sinh được người dân và cơ quan báo chí phản ánh mới thành lập đoàn kiểm tra; các ngành tham mưucho UBND tỉnh thực hiện Quyết định số 64/2014/QĐ-TTg ngày 18/11/2014 của Thủ tướng Chính phủ về Chính sách đặc thù về di dân tái định cư các dự án thủy lợi, thủy điện còn chậm, nhất là chính sách về đất sản xuất, trồng rừng thay thế cho đồng bào…Cần đánh giá việc khai thác và tận thu lâm - khoáng sản trong lòng hồ thủy điện; quan tâm phối hợp với các ngành, địa phương nghiên cứu để xây dựng các mô hình sinh kế bền vững cho người dân trong vùng lòng hồ và người dân ở các vùng di vén. Sở Công thương cần tham mưu cho UBND tỉnh thành lập đoàn liên ngành nhằm đánh giá một cách chính xác nhất chất lượng, hiệu quả đầu tư các dự án thủy điện, đưa ra đề xuất có hay không tiếp tục đầu tư các dự án thủy điện, tham mưu ban hành chế tài ràng buộc chặt chẽ trách nhiệm của các ngành, các địa phương và chủ đầu tư trong việc giải quyết các vấn đề phát sinh trong quá trình triển khai các dự án cũng như hậu tái định cư…
Như vậy, còn nhiều điều ngổn ngang hậu tái định cư các dự án thủy điện, cần phải có giải pháp thiết thực để nhân dân an tâm lâu dài, ổn định sản xuất và nâng cao đời sống của mình khi đã nhường đất đai, mồ mả cha ông vì dòng điện./.
Trần Văn Vinh
