Trong khoảnh khắc ấy, tôi càng thấm thía vì sao Xô viết Nghệ Tĩnh được gọi là bản anh hùng ca bất diệt và vì sao di sản ấy cần được gìn giữ như báu vật của cả dân tộc.
Nơi quá khứ tiếp lửa cho hôm nay
Trong dòng chảy lịch sử cách mạng Việt Nam, Xô viết Nghệ Tĩnh (1930 - 1931) là một mốc son chói lọi, khẳng định sức mạnh vô địch của quần chúng nhân dân khi được giác ngộ và tập hợp dưới ngọn cờ của Đảng.
Dù đã gần 1 thế kỷ trôi qua, bản anh hùng ca ấy vẫn để lại những giá trị tinh thần, chính trị trường tồn, là di sản vô giá của Đảng, của dân tộc, của quê hương Nghệ Tĩnh.
Gìn giữ, phát huy Di sản Xô viết Nghệ Tĩnh hôm nay không chỉ là trách nhiệm tri ân với tiền nhân, mà còn là hành động thiết thực bồi đắp niềm tự hào, bản lĩnh và khát vọng cho các thế hệ hôm nay và mai sau.
Bà Trương Quế Phương - nguyên Phó Giám đốc phụ trách chuyên môn của Bảo tàng Xô viết Nghệ Tĩnh (nay là Bảo tàng Nghệ An - Xô viết Nghệ Tĩnh), người có gần 30 năm gắn bó với công việc tìm kiếm, sưu tầm tư liệu, hiện vật về cao trào Xô viết kể lại:
“Mỗi hiện vật đưa vào trưng bày đều là một chặng hành trình gian khó. Có hiện vật phải đi đến nhiều làng, xã, hỏi han từng cụ lão thành, đối chiếu từng mốc thời gian, từng địa điểm để tránh sai sót. Chúng tôi luôn coi đó là sự nhắc nhở phải tôn trọng sự thật lịch sử đến từng chi tiết nhỏ nhất”.
Chính sự cẩn trọng, kỹ lưỡng ấy đã tạo nên một kho tư liệu đồ sộ, chuẩn xác, trở thành nền tảng cho nhiều công trình khoa học về phong trào Xô viết, về những bà mẹ Xô viết, về các cuộc đấu tranh khắp xứ Nghệ.
Những câu thơ của chiến sĩ cộng sản Đặng Chánh Kỷ như khắc họa khí thế ấy: “Kìa Bến Thủy đứng đầu dậy trước/Nọ Thanh Chương tiếp bước đứng lên/Nam Đàn, Nghi Lộc, Hưng Nguyên/Anh Sơn, Hà Tĩnh một phen dậy rồi...”.
Vì thế, đằng sau mỗi cuốn sách, mỗi gian trưng bày là mồ hôi, tâm huyết của nhiều thế hệ cán bộ, nhà nghiên cứu, nhân chứng cách mạng.
Trong hệ thống di sản ấy, Bảo tàng Xô viết Nghệ Tĩnh giữ vị trí đặc biệt quan trọng. Được thành lập năm 1960 và chính thức khánh thành, mở cửa đón khách tham quan, nghiên cứu, giáo dục truyền thống vào ngày 12/9/1963, bảo tàng hiện lưu giữ hơn 17.000 tài liệu, hiện vật gắn với cao trào Xô viết và lịch sử cách mạng quê hương.
Đặc biệt, ngày 3/2/1964, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ký “Lời đề tựa” tặng Bảo tàng Xô viết Nghệ Tĩnh - minh chứng cho tầm vóc lịch sử vĩ đại của phong trào và vai trò quan trọng của bảo tàng trong việc gìn giữ, phát huy giá trị ấy.
Trong những ngày cả xứ Nghệ đang hướng về kỷ niệm 95 năm cao trào Xô viết Nghệ Tĩnh, tại khuôn viên Bảo tàng Nghệ An - Xô viết Nghệ Tĩnh, bà Lê Thu Hiền - Quyền Giám đốc bảo tàng, tiếp chúng tôi với giọng nói sôi nổi, ánh mắt đầy tâm huyết.
Bà chia sẻ về hàng loạt hoạt động đang và sẽ diễn ra, đồng thời, hé mở nhiều ấp ủ, dự định gắn công tác bảo tồn di sản với đổi mới phương thức truyền thông, giáo dục; kết hợp gìn giữ truyền thống với phát triển du lịch, văn hóa, kinh tế - xã hội.
Điều mà vị lãnh đạo bảo tàng đặc biệt nhấn mạnh là hướng đến thế hệ trẻ - những người sẽ tiếp nối và làm sống động ký ức lịch sử. Với bà, giá trị của Xô viết Nghệ Tĩnh không thể chỉ nằm yên trong khuôn viên bảo tàng, mà cần phải lan tỏa, thấm sâu vào đời sống, trở thành nguồn lực tinh thần trường tồn cùng thời gian.
Nén tâm hương tri ân tiền nhân
Năm 2020, khi được tham dự Hội thảo khoa học cấp quốc gia kỷ niệm 90 năm phong trào Xô viết Nghệ Tĩnh, tôi thực sự xúc động. Hội thảo do Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, Ban Tuyên giáo Trung ương (nay là Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương), Tỉnh ủy Nghệ An và Tỉnh ủy Hà Tĩnh phối hợp tổ chức, với chủ đề: “Xô viết Nghệ Tĩnh: Sức mạnh quần chúng làm nên lịch sử”.
Nghe phát biểu của GS.TS Nguyễn Xuân Thắng, nay là Ủy viên Bộ Chính trị, Giám đốc Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, Chủ tịch Hội đồng Lý luận Trung ương, thế hệ trẻ sinh ra trong thời bình như tôi càng thấm thía hơn.
Chính phong trào Xô viết đã mở đầu cho lịch sử hào hùng của cách mạng Việt Nam, là lần đầu tiên Đảng ta, khi còn rất non trẻ, đã chứng minh được bản lĩnh, uy tín, sức chiến đấu và khả năng lãnh đạo quần chúng. Đó là minh chứng hùng hồn cho sự tất thắng của cách mạng và cho cuộc đấu tranh chính nghĩa của nhân dân ta.
Từ nền tảng ấy, tôi càng thấy rõ sự quan tâm đặc biệt của Đảng và Nhà nước trong việc bảo tồn, phát huy Di sản Xô viết Nghệ Tĩnh. Niềm vui lớn lao là mới đây, Thủ tướng Chính phủ đã ký quyết định xếp hạng “Cụm di tích tiêu biểu trong phong trào Xô viết Nghệ Tĩnh (1930 - 1931) tại Nghệ An” là Di tích Quốc gia đặc biệt.
Cụm di tích này gồm 9 địa điểm tiêu biểu, từ ngã ba Bến Thủy - nơi nổ ra cuộc biểu tình công nông ngày 1/5/1930; đến đình Võ Liệt - trụ sở chính quyền Xô viết; hay nơi giặc Pháp tàn sát đồng bào Hưng Nguyên ngày 12/9/1930… Mỗi địa điểm đều như một chứng nhân bất tử, góp phần khắc ghi sự hy sinh oanh liệt của quần chúng cách mạng Nghệ Tĩnh.
Đồng chí Trần Thị Kim Phượng - Trưởng ban Quản lý Di tích Nghệ An xúc động chia sẻ: “Việc cụm di tích được công nhận là Di tích Quốc gia đặc biệt không chỉ là một sự ghi nhận về lịch sử. Với chúng tôi, đó còn là nén tâm hương dâng lên anh linh những người đã ngã xuống, là lời hứa sẽ tiếp tục giữ gìn và lan tỏa giá trị Xô viết đến với các thế hệ sau”.
Nhìn lại chặng đường gìn giữ di sản, tôi càng tin rằng, từ việc nâng niu từng kỷ vật trong bảo tàng, từ những buổi thẩm định công phu với các nhân chứng, cho đến các hội thảo khoa học tầm quốc gia và việc xếp hạng Di tích Quốc gia đặc biệt hôm nay, tất cả đều thể hiện quyết tâm sắt son của Đảng, Nhà nước và Nhân dân ta trong việc bảo tồn và phát huy Xô viết Nghệ Tĩnh như một di sản thiêng liêng. Đây không chỉ là ký ức của riêng Nghệ An, Hà Tĩnh, mà là tài sản tinh thần chung của cả dân tộc Việt Nam.
Xô viết Nghệ Tĩnh mãi là bản anh hùng ca bất diệt, là ngọn lửa hun đúc niềm tin vào sức mạnh quần chúng và sự lãnh đạo đúng đắn của Đảng.
Gìn giữ, phát huy di sản ấy chính là giữ gìn cội nguồn sức mạnh cách mạng, để hôm nay chúng ta vững vàng trên con đường đi lên chủ nghĩa xã hội, viết tiếp những trang sử hào hùng của dân tộc.
Tối 12/9, tỉnh Nghệ An tổ chức Kỷ niệm 995 năm danh xưng Nghệ An (1030 - 2025), 95 năm Xô viết Nghệ Tĩnh (12/9/1930 - 12/9/2025) và đón Bằng xếp hạng Di tích Quốc gia đặc biệt Cụm Di tích tiêu biểu trong phong trào Xô viết Nghệ Tĩnh và ra mắt show trải nghiệm đêm “Lửa Xô viết".
.jpg)
