Tham gia ý kiến, ông Hoàng Minh Hiếu - Ủy viên Thường trực Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội, đại biểu đoàn Nghệ An bày tỏ thống nhất cao với sự cần thiết ban hành luật sửa đổi, nhất là trong bối cảnh sở hữu trí tuệ là lĩnh vực thay đổi nhanh, đòi hỏi pháp luật phải liên tục cập nhật để bắt nhịp với sự phát triển của khoa học, công nghệ và các mô hình kinh tế mới.
Ông đánh giá cao báo cáo thẩm tra của Ủy ban Pháp luật và Tư pháp khi đã tiếp cận toàn diện các chính sách dự kiến sửa đổi. Tuy vậy, qua thảo luận, đại biểu cho rằng, vẫn còn vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu, trong đó, nổi bật là việc bổ sung quy định về quyền liên quan của cơ quan báo chí vào dự thảo luật lần này.
Vị đại biểu đoàn Nghệ An nêu rõ: Quyền liên quan của cơ quan báo chí là một loại quyền đã được pháp luật của nhiều nước hiện nay cập nhật vào Luật Sở hữu trí tuệ để bảo đảm sự phát triển của báo chí trước sự cạnh tranh của các loại hình truyền thông mới, đặc biệt là truyền thông mạng xã hội.
Theo đó, đây là quyền được pháp luật trao cho các cơ quan báo chí nhằm bảo vệ lợi ích kinh tế và kiểm soát việc sử dụng lại nội dung báo chí bởi bên thứ ba.
Quyền này không phải quyền tác giả, vốn thuộc về nhà báo hoặc tòa soạn theo thỏa thuận mà là quyền phát sinh từ hoạt động đầu tư tổ chức, tài chính, nhân lực để tạo ra sản phẩm báo chí.
Nhờ đó, cơ quan báo chí có quyền cho phép hoặc ngăn chặn việc sao chép, trích xuất, khai thác thương mại nội dung báo chí, đặc biệt trên nền tảng số hoặc công cụ tìm kiếm và mạng xã hội.
Ông Hoàng Minh Hiếu chỉ rõ 3 lý do cốt lõi cần bổ sung quy định này:
Thứ nhất, để bảo đảm quyền lợi của các cơ quan báo chí. Hiện nay, các nền tảng mạng xã hội, đặc biệt là các mạng xã hội có số lượng người dùng lớn đang thu lợi đáng kể nhờ hiển thị, tổng hợp, trích đoạn hoặc đặt liên kết nội dung báo chí.
Tin tức đang trở thành tài nguyên để các nền tảng này tăng thời gian truy cập, quảng cáo và thậm chí dùng dữ liệu báo chí để đào tạo mô hình AI.
Trong khi đó, cơ quan báo chí phải chịu chi phí sản xuất tin tức nhưng lại không được chia sẻ doanh thu tương xứng dẫn đến việc nguồn thu của báo chí truyền thống bị suy giảm mạnh.
“Tin tức là hàng hóa công đặc biệt, có vai trò rất quan trọng đối với xã hội. Nếu báo chí không có nguồn lực, chất lượng thông tin suy giảm, sẽ có khả năng dẫn đến tình trạng tin giả và thông tin bị thao túng”, vị đại biểu đoàn Nghệ An nhấn mạnh.
Thứ hai, hiện nay, Luật Sở hữu trí tuệ chỉ mới quy định về quyền liên quan của một số loại hình như quyền liên quan của nhà sản xuất bản ghi âm, ghi hình, quyền liên quan của nhà phát sóng, của người biểu diễn mà chưa quy định về quyền liên quan của cơ quan báo chí.
Luật chỉ mới chủ yếu bảo vệ quyền tác giả của nhà báo, không điều chỉnh đối với việc tổng hợp, đánh dấu, lập chỉ mục, trích đoạn, khai thác dữ liệu báo chí. Các hình thức này không sao chép toàn bộ tác phẩm nhưng lợi dụng giá trị đầu tư của báo chí, khiến cơ quan báo chí khó yêu cầu bồi thường theo cơ chế quyền tác giả.
Việc không có quy định về quyền liên quan dẫn đến việc cơ quan báo chí thiếu cơ sở pháp lý để khởi kiện hoặc yêu cầu dỡ bỏ nội dung bị khai thác trái phép. Quyền này cung cấp cơ sở pháp lý rõ ràng để yêu cầu cấp phép; thương lượng phí; hạn chế hành vi sao chép đoạn trích; bảo vệ đầu tư của cơ quan báo chí vào việc nâng cao chất lượng của tin tức.
Thứ ba, việc bổ sung quy định này là phù hợp với xu hướng phát triển của pháp luật về sở hữu trí tuệ. Hiện nay, nhiều nước trên thế giới đã đưa quy định này vào luật, tạo tiền lệ quốc tế rõ ràng như ở Liên minh châu Âu và các quốc gia thành viên; Australia, Canada.
Ở Châu Á, Hàn Quốc cũng đang xem xét để thông qua quy định này trong thời gian ngắn sắp tới. Và quan trọng hơn, theo đại biểu qua tìm hiểu thấy rằng, việc triển khai các quy định này trong thời gian vừa qua đã có những hiệu quả tích cực trên thực tế.
“Chính vì vậy, vào thời điểm hiện nay, chúng tôi cho rằng, việc bổ sung quyền liên quan của cơ quan báo chí vào Luật Sở hữu trí tuệ là phù hợp để tránh sự chậm trễ trước yêu cầu phát triển nhanh chóng của các loại hình truyền thông mới”, ông Hoàng Minh Hiếu nói và phân tích thêm rằng, việc bổ sung quyền này cũng phù hợp với mục tiêu chính sách mà Chính phủ đã đặt ra trong lần sửa đổi, bổ sung này là cập nhật các xu hướng phát triển vào Luật Sở hữu trí tuệ so với sự phát triển của thế giới.
Từ những phân tích trên, đại biểu đề nghị cơ quan chủ trì soạn thảo nghiên cứu và bổ sung vào dự thảo Luật quy định đầy đủ về quyền liên quan của cơ quan báo chí, bao gồm các nội dung cụ thể như: Quy định quyền của cơ quan báo chí trong việc cho phép hoặc không cho phép sao chép, lưu trữ, lập chỉ mục, hiển thị đoạn trích, tổng hợp khai thác tin tức báo chí hoặc trích dẫn có tính hệ thống nhằm tạo dịch vụ cạnh tranh với báo chí…
Đối với các doanh nghiệp thu lợi từ việc sử dụng nội dung báo chí trên các nền tảng số thì phải chia sẻ doanh thu với cơ quan báo chí trên cơ sở thương lượng giữa hai bên.
Tuy nhiên, theo đại biểu, đi cùng với quyền này là những giới hạn như không áp dụng đối với việc trích dẫn phi thương mại nhằm phục vụ hoạt động nghiên cứu, giáo dục; đưa liên kết thuần túy mà không kèm theo đoạn trích đáng kể hoặc khai thác vì mục đích nghiên cứu khoa học, không ảnh hưởng đến khai thác thương mại thông thường của báo chí…
Về thời hạn bảo hộ, ông Hoàng Minh Hiếu cho biết, kinh nghiệm của pháp luật các nước cho thấy quyền liên quan của cơ quan báo chí có thời hạn là thường là 2 năm kể từ ngày tác phẩm báo chí được công bố lần đầu; hết thời hạn này, nội dung báo chí được khai thác theo quy định chung của pháp luật về quyền tác giả và quyền liên quan.
Khoảng thời gian 2 năm được đánh giá là đủ để bảo đảm cân bằng giữa việc không hạn chế dòng chảy thông tin và việc tạo động lực kinh tế cho hoạt động báo chí.
Thành Duy - Phan Hậu
.jpg)
