1. Công tác điều hành, quản lý giá xăng, dầu, điện và tình hình thực hiện cơ chế quản lý giá xăng, dầu, điện
Công tác điều hành quản lý giá điệnthực hiện theo Quyết định số 269/QĐ-TTg về giá bán điện năm 2011, theo đó giá điện bình quân là 1242đ/kwh, tăng 165đ/kwh (từ mức 1077đ/kwh lên mức 1242đ/kwh), thực hiện từ 1/3/2011 và được giữ ổn định đến nay. Như vậy giá điện năm 2011 chỉ được điều chỉnh tăng một lần và với mức độ điều chỉnh có kiềm chế, vì vẫn chưa tính đủ một số yếu tố giá đầu vào của giá điện theo giá thị trường, cụ thể: Giá than bán cho sản xuất điện chỉ bằng khoảng 57% đến 63% giá thành tiêu thụ than 2010 đã được kiểm toán; Chưa tính đủ chi phí mới phát sinh: tỷ giá tính 19.500 VNĐ/USD (hiện nay là: 21.011VNĐ/USD); Giá dầu điêden tính 15.500 đồng/lít (hiện nay là 20.400đồng/lít), dầu ma dút tính 13.300 đồng/kg (hiện nay là 16.800 đồng/kg); Số lỗ luỹ kế đến 31/12/2010 tạm thời "khoanh" lại để phân bổ dần vào chi phí của các lần điều chỉnh giá điện trong các năm sau; Tại thời điểm tính giá không tính lợi nhuận cho ngành điện. Nếu tính đủ các yếu tố như trên vào giá điện thì giá điện phải điều chỉnh tăng cao hơn mức 165đ/kwh. Như vậy, chủ trương việc điều chỉnh giá điện là việc bắt buộc không thể không làm để thực hiện xoá bao cấp qua giá, nhưng khi quyết định tăng giá điện, Chính phủ đã cân nhắc chỉ bù đắp một phần chi phí phát sinh cho ngành điện nói chung và cho EVN nói riêng, nhằm giảm thiểu ảnh hưởng của tăng giá điện tới lạm phát, ổn định kinh tế vĩ mô, tốc độ tăng trưởng kinh tế và đời sống xã hội. Đólà một bước đi trong lộ trình để thực hiện thị trường hoá giá điện và để giá điện thực sự trở thành tín hiệu thu hút đầu tư vào các công trình điện, đảm bảo cho hệ thống điện có đủ nguồn cung cấp, đủ năng lực truyền tải và phân phối điện, vận hành ổn định.
Công tác điều hành, quản lý giá xăng, dầu: Thực hiện theo quy định tại Nghị định số 84/2009/NĐ-CP ngày 15/10/2009 của Chính phủ về kinh doanh xăng dầu, với nguyên tắc bao trùm là: “Giá bán xăng dầu được thực hiện theo cơ chế giá thị trường, có sự quản lý của Nhà nước”. Hiện nay: xăng, dầu thành phẩm đáp ứng nhu cầu tiêu dùng trong nước chủ yếu nhập khẩu (khoảng 70%). Vì vậy giá xăng, dầu bán lẻ trong nước chịu tác động trực tiếp của giá thị trường thế giới. Để thực hiện mục tiêu bình ổn giá, Bộ Tài chính đã phối hợp với Bộ Công Thương điều hành giá xăng, dầu bám sát các quy định của Nghị định số 84/2009/NĐ-CP và chỉ đạo của Chính phủ trong từng thời kỳ. (1) Giai đoạn doanh nghiệp tự quyết định giá trong biên độ được phép quy định tại Nghị định số 84/2009/NĐ-CP (Quý I/2010). Từ đầu tháng 1/2010 giá xăng dầu thế giới đã bắt đầu có biến độ tăng làm cho giá cơ sở tăng cao hơn giá bán hiện hành. Để xử lý, các doanh nghiệp bắt đầu thực hiện quyền tự định giá, cụ thể là: Khi giá cơ sở tăng hoặc giảm trong phạm vi biên độ Nhà nước quy định doanh nghiệp được định giá thì các doanh nghiệp đã điều chỉnh linh hoạt giá xăng, dầu theo hướng có tăng, có giảm cùng chiều với sự biến động của giá cơ sở. Việc điều chỉnh giá với tỷ lệ không lớn (từ 2 - 4% cho mỗi lần điều chỉnh trong biên độ dưới 7% cho phép), và đã thực hiện đúng quy trình, đúng thẩm quyền, và thực hiện đúng việc tính giá bình quân trong 30 ngày làm cơ sở xem xét điều chỉnh giá, thực hiện đúng quy định về khoảng cách giữa 2 lần điều chỉnh giá liên tiếp (10 ngày); tuy nhiên có những lần điểu chỉnh giá lại chưa chú ý đúng mức tới thói quen, tập quán của người tiêu dùng, như điều chỉnh giá vào ngày nghỉ, ngày lễ trong đó có đợt điều chỉnh tăng giá xăng vào ngày 21/2/2010 tức là ngày 8 Tết âm lịch năm Canh Dần nên đã bị dư luận phản ứng và đánh giá là điều chỉnh giá xăng dầu “liên tiếp, dồn dập” gây tác động bất lợi đến tâm lý người tiêu dùng và có ảnh hưởng nhất định đến mặt bằng giá thị trường. (2) Giai đoạn giá xăng dầu thế giới tăng cao, lạm phát ở trong nước có những diễn biến phức tạp, Nhà nước thực hiện quyết liệt các biện pháp bình ổn giá xăng dầu theo quy định tại Nghị định số 84/2009/NĐ-CP (từ Quý II/2010 đến nay) có kết hợp ở mức độ nhất định với việc cho phép doanh nghiệp tự định giá trong một số thời điểm. Đầu Quý II/2010, giá xăng dầu trên thị trường thế giới tiếp tục biến động tăng cao hơn Quý I, để bình ổn giá và giảm thiểu các yếu tố tâm lý tác động bất lợi đến mặt bằng giá; ngày 06/04/2010 Chính phủ đã ban hành Nghị quyết số 18/NQ-CP, trong đó về xăng, dầu Chính phủ đã chỉ đạo: “Sử dụng linh hoạt, hiệu quả các công cụ phí, thuế, quỹ bình ổn giá xăng dầu, không để giá xăng dầu tăng trong thời gian ngắn, gây bất lợi đến sản xuất và tâm lý người tiêu dùng”. Chấp hành chỉ đạo trên từ ngày 07/04/2010 Liên Bộ thực hiện việc điều hành theo hướng: Tạm thời chưa để các doanh nghiệp tự định giá trong biên độ cho phép, thực hiện giữ ổn định giá đi liền với việc Bộ Tài chính áp dụng biện pháp giảm thuế nhập khẩu (giảm 3% - 5%); đồng ý để doanh nghiệp sử dụng quỹ bình ổn giá (400đ - 500đ/lít,kg) bù đắp phần chênh lệch giá cơ sở cao hơn giá bán hiện hành. Tháng 05/2010 khi giá cơ sở giảm so với giá hiện hành, Liên Bộ đã yêu cầu các doanh nghiệp thực hiện quyền tự định giá thông qua việc giảm giá xăng: 500đ/lít và giảm mức sử dụng quỹ Bình ổn giá xuống 200 đ/lít. Ngày 08/06/2010 tiếp tục giảm giá xăng 500đ/lít, diedel: 200đ/lít, madút: 500đ/kg, dầu hoả: 300đ/lít và yêu cầu các doanh nghiệp ngừng sử dụng Quỹ Bình ổn giá từ ngày 09/06/2010. Tháng 08/2010 giá cơ sở tăng cao trở lại, Bộ Tài chính tiếp tục giảm thuế nhập khẩu, sử dụng quỹ bình ổn giá, cho phép doanh nghiệp điều chỉnh tăng giá ở mức độ nhất định và yêu cầu các doanh nghiệp phải thực hiện giãn thời gian giữa hai lần điều chỉnh tăng giá từ 10 ngày lên 30 ngày. Từ tháng 10/2010 đến cuối tháng 02/2011, trong khoảng 5 tháng giá xăng dầu thế giới liên tục tăng cao làm cho giá cơ sở luôn tăng cao hơn giá bán hiện hành (giá xăng thế giới bình quân (USD/thùng): tháng 9: 80,58; tháng 10: 87,66; tháng 11: 90,65; tháng 12: 100,02; tháng 1: 104,34; tháng 2: 109,05; nhưng để thực hiện Chỉ thị số 2164/CT-TTg ngày 30/11/2010 của Thủ tướng Chính phủ, Liên Bộ đã yêu cầu các doanh nghiệp không tăng giá và ngay từ giữa tháng 01/2011 Bộ Tài chính đã thực hiện điều chỉnh giảm thuế nhập khẩu xăng, diedel xuống 0% và đến ngày 24/02/2011 tiếp tục giảm thuế nhập khẩu xuống 0% đối với dầu madút và dầu hoả. Mức thuế nhập khẩu đối với xăng, dầu madut giảm xuống 0% tiếp tục được giữ cho đến nay. Do giảm thuế nhập khẩu các mặt hàng xăng, dầu nên giảm thu ngân sách trong 9 tháng đầu năm 2011 ước khoảng 17.311 tỷ đồng. Song song với việc giảm thuế nhập khẩu, trong thời gian từ ngày 22/10/2010 đến ngày 24/2/2011 Liên Bộ Tài chính - Công Thương cho phép các doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu đầu mối 3 lần nâng mức sử dụng Quỹ Bình ổn giá để bù đắp phần chênh lệch giá cơ sở cao hơn giá bán hiện hành, tổng mức sử dụng Quỹ Bình ổn giá xăng dầu khoảng 6.396 tỷ đồng. Sau khi sử dụng hết các công cụ bình ổn giá nêu trên, giá xăng dầu thế giới tiếp tục tăng, nếu không thực hiện điều chỉnh giá thì doanh nghiệp gặp khó khăn và chênh lệch giá giữa nước ta (thấp)và các nước lân cận (cao) sẽ tiếp tục doãng ra dẫn đến tình trạng buôn lậu xăng dầu ở các tỉnh phía nam diễn ra phức tạp; Vì vậy, Chính phủ đã chấp thuận để các doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu đầu mối điều chỉnh 2 lần tăng giá xăng, dầu trong những tháng đầu năm 2011 (lần đầu thực hiện vào ngày 24/2/2011 và lần thứ hai vào ngày 29/3/2011).Để có công cụ thực hiện bình ổn giá xăng dầu nếu giá thế giới tăng trở lại, đồng thời để có nguồn kinh phí thực hiện các giải pháp góp phần kiềm chế lạm phát, bảo đảm an sinh xã hội, Liên Bộ Tài chính - Công Thương đã lựa chọn giải pháp tài chính như sau: Điều chỉnh tăng thuế nhập khẩu từ 0% lên 5% đối với điêden, dầu hoả; tỷ lệ thuế này vẫn thấp hơn từ 10% (đối với điêden) đến 15% (đối với dầu hoả) theo quy định của Biểu thuế nhập khẩu hiện hành. Riêng mặt hàng xăng, dầu ma dút: do chưa đủ điều kiện điều chỉnh tăng thuế nhập khẩu, nên thuế nhập khẩu đối với 2 mặt hàng này vẫn tiếp tục giữ 0%. Tăng thêm mức trích Quỹ Bình ổn giá xăng dầu đối với mặt hàng xăng 100 đồng/lít để tạo nguồn cho xử lý bình ổn giá trong thời gian tới. Đến cuối tháng 8/2011 căn cứ diễn biến giá thị trường thế giới và giá thực nhập của doanh nghiệp; với điều kiện cho phép, Bộ Tài chính đã yêu cầu doanh nghiệp thực hiện việc giảm giá xăng 500 đồng/lít; giảm giá dầu hoả, dầu dieden 300đ/lít. Như vậy, với việc điều hành giá xăng dầu thời gian qua, trong bối cảnh giá thế giới liên tục biến động theo xu hướng tăng (giá xăng RON 92 năm 2010 so với năm 2009 tăng 26,71%, giá xăng RON 92 bình quân 9 tháng 2011 so với 9 tháng năm 2010 tăng khoảng 54%), giá trong nước tuy được điều hành có tăng, có giảm nhưng để thực hiện nhiệm vụ kiềm chế lạm phát, ổn định kinh tế vĩ mô các doanh nghiệp tạm thời chưa được thực hiện quyền được định giá xăng dầu quy định tại điểm a, điểm b khoản 3 Điều 27 Nghị định số 84/2009/NĐ-CP mà phải chấp hành các biện pháp bình ổn giá của Nhà nước để góp phần giữ ổn định giá cả thị trường.
Về biện pháp điều hành trong thời gian tới: Trước mắt: Bộ Tài chính phối hợp với Bộ Công Thương kiện toàn Quy chế hoạt động của Tổ giám sát giá xăng dầu.Thực hiện kiểm tra, công khai minh bạch thông tin về kinh doanh xăng dầu, thực hiện việc quản lý, điều hành giá xăng dầu theo quy định tại Nghị định số 84/2009/NĐ-CP. Về dài hạn: Sơ kết, đánh giá tình hình thực hiện Nghị định số 84/2009/NĐ-CP trong đó có nội dung về quản lý điều hành giá, về Quỹ Bình ổn giá xăng dầu để sửa đổi, bổ sung và hoàn thiện. Thực hiện kiểm toán, thanh tra, kiểm tra toàn diện Tập đoàn Điện lực Việt Nam, các đầu mối nhập khẩu kinh doanh xăng dầu, có các chế tài xử lý các vi phạm pháp luật về giá, ngăn ngừa sự biến động không hợp lý của giá cả.
