Phát triển theo hướng đa giá trị
Từ bao đời nay, muối không chỉ là gia vị thiết yếu mà còn là sản phẩm kết tinh từ thiên nhiên, mồ hôi công sức của diêm dân. Những cánh đồng muối trắng trải dài ở Bạc Liêu, Ninh Thuận, Bình Thuận, Nam Định... không chỉ cung cấp muối cho nhu cầu sinh hoạt mà còn phản ánh giá trị văn hóa đặc trưng của các cộng đồng ven biển.
Tuy nhiên, ngành muối Việt Nam đang đối mặt với nhiều thách thức nghiêm trọng như: Giá muối bấp bênh, đầu ra không ổn định, đời sống diêm dân gặp nhiều khó khăn; Muối nhập khẩu cạnh tranh gay gắt, đặc biệt là muối công nghiệp giá rẻ; Biến đổi khí hậu làm thay đổi điều kiện tự nhiên, ảnh hưởng đến sản xuất; Thiếu cơ chế hỗ trợ đủ mạnh, khiến ngành muối khó phát triển bền vững.
Trong bối cảnh đó, việc định hướng phát triển ngành muối theo hướng đa giá trị, kết hợp đổi mới sản xuất, bảo tồn nghề truyền thống và chính sách hỗ trợ toàn diện là chìa khóa giúp diêm dân ổn định sinh kế, nâng tầm giá trị hạt muối Việt Nam.
Đầu tiên, cần đổi mới tư duy, phát triển muối theo hướng đa giá trị. Thay vì chỉ tập trung vào sản xuất muối thô, ngành muối cần chuyển đổi sang sản phẩm có giá trị gia tăng cao hơn, phù hợp với nhu cầu thị trường hiện đại.
Thứ hai, cần đa dạng hóa sản phẩm muối. Hiện nay, nhiều doanh nghiệp và địa phương đã thử nghiệm các mô hình muối đặc sản, mang lại giá trị cao hơn như: Muối tinh khiết, muối công nghiệp phục vụ chế biến thực phẩm, y tế, hóa chất; Muối khoáng, muối dược liệu sử dụng trong chăm sóc sức khỏe, spa, liệu pháp muối; Muối hữu cơ, muối đặc sản hướng đến thị trường cao cấp và xuất khẩu.
Những mô hình muối trải bạt Bạc Liêu, muối tre Hun Huế, muối dược liệu Nam Định đã chứng minh rằng, khi muối được sản xuất theo tiêu chuẩn cao, giá trị kinh tế cũng tăng lên đáng kể.
Thứ ba, từ thực tế phát triển hiện nay, để nâng cao giá trị, cần có sự kết hợp giữa sản xuất muối với du lịch trải nghiệm thì lúc đó các sản phẩm làm ra sẽ được tiếp cận ở góc độ khác.
Thực tế, tại nhiều nước như Nhật Bản, Hàn Quốc, Thái Lan, mô hình du lịch muối đã giúp ngành này phát triển bền vững, thu hút du khách trải nghiệm quá trình làm muối truyền thống.
Với những thế mạnh đang có, Việt Nam hoàn toàn có thể khai thác mô hình này tại các vùng muối nổi tiếng. Tuy nhiên, thẳng thắn nhìn nhận thì không phải cứ muốn là có thể làm được ngay, mà chúng ta cần một số điều kiện nhất định như: Đầu tư cơ sở hạ tầng đón khách, xây dựng khu trải nghiệm muối; gắn liền sản xuất muối với văn hóa bản địa, lịch sử làng nghề; tạo chuỗi sản phẩm du lịch như quà lưu niệm, thực phẩm từ muối, dịch vụ spa muối. Sự kết hợp này không chỉ giúp tăng thu nhập mà còn góp phần bảo tồn di sản văn hóa nghề muối Việt Nam.
Cần có chính sách phù hợp
Từ thực tế các nước và hoạt động nghề muối của chúng ta những năm qua cho thấy, để phát triển bền vững lĩnh vực này, chúng ta cần chính sách đủ mạnh. Thêm vào đó, để diêm dân có thể thích nghi với xu thế mới và phát triển bền vững, cần một hệ thống chính sách đồng bộ, tập trung vào tín dụng, khuyến diêm và bảo vệ môi trường.
Thứ nhất, về chính sách tín dụng ưu đãi cho diêm dân và doanh nghiệp muối. Chúng ta không khó để nhận ra, một trong những rào cản lớn nhất của diêm dân là thiếu vốn đầu tư vào công nghệ sản xuất muối sạch, muối công nghiệp.
Hơn bao giờ hết, diêm dân rất cần các gói vay lãi suất thấp để cải tạo đồng muối, nâng cấp hệ thống sản xuất. Cần hỗ trợ tài chính cho doanh nghiệp chế biến muối, giúp phát triển các sản phẩm có giá trị gia tăng.
Cùng với đó là việc xây dựng quỹ bảo hiểm rủi ro cho ngành muối, giúp diêm dân ổn định sản xuất khi gặp thiên tai hoặc biến động giá cả. Nếu các chính sách này được triển khai hiệu quả, sẽ giúp diêm dân mạnh dạn đầu tư sản xuất, nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm.
Ở nước ta, những năm qua đã có một số mô hình muối sinh thái kết hợp bảo tồn rừng ngập mặn đã được triển khai tại Bạc Liêu, Cà Mau và mang lại hiệu quả tích cực, vừa bảo vệ môi trường, vừa tạo sinh kế bền vững cho diêm dân.
Thứ hai, bên cạnh hỗ trợ về tín dụng, chính sách khuyến diêm - Hỗ trợ kỹ thuật và thị trường là điều không thể thiếu. Khuyến diêm không chỉ đơn thuần là hỗ trợ tài chính mà còn phải giúp diêm dân tiếp cận công nghệ mới, nâng cao tay nghề và ổn định thị trường.
Cụ thể như: Chuyển giao công nghệ sản xuất muối sạch, muối hữu cơ, giúp tăng giá trị sản phẩm; Đào tạo diêm dân về sản xuất theo tiêu chuẩn quốc tế, mở rộng khả năng xuất khẩu; Xây dựng hệ thống thu mua ổn định giữa doanh nghiệp và diêm dân, giảm tình trạng ép giá.
Thực tế cho thấy, một số địa phương như Bạc Liêu, Ninh Thuận đã thử nghiệm mô hình hợp tác xã muối, giúp diêm dân có đầu ra ổn định cũng như tăng thu nhập đáng kể.
Cuối cùng, cái diêm dân đang cần, đó là chính sách bảo vệ môi trường và thích ứng biến đổi khí hậu. Hiện nay, biến đổi khí hậu đang tác động mạnh đến ngành muối, khiến nhiều vùng sản xuất bị ảnh hưởng do nước biển dâng, xâm nhập mặn, thay đổi thủy văn.
Để giảm thiểu tác động này, cần thực hiện tốt một số vấn đề như: Xây dựng hệ thống kênh dẫn nước biển thông minh, tránh ô nhiễm nguồn nước làm muối; Hỗ trợ mô hình sản xuất muối thân thiện với môi trường, giảm phát thải khí nhà kính; Bảo vệ và mở rộng rừng ngập mặn ven biển, tạo lá chắn tự nhiên chống lại tác động của nước biển dâng.
Ở nước ta, những năm qua, đã có một số mô hình muối sinh thái kết hợp bảo tồn rừng ngập mặn được triển khai tại Bạc Liêu, Cà Mau và mang lại hiệu quả tích cực, vừa bảo vệ môi trường, vừa tạo sinh kế bền vững cho diêm dân.
Có thể nhìn nhận rằng, hạt muối sẽ chỉ thật sự tỏa sáng khi được bảo vệ, phát triển bền vững và gắn liền với giá trị kinh tế hiện đại. Việc nâng tầm giá trị hạt muối không chỉ là vấn đề nâng cao năng suất mà còn là sự kết hợp giữa khoa học, văn hóa và chính sách hỗ trợ bền vững. Từ đó mới có thể đưa hạt muối Việt Nam vươn xa.
Để làm được điều đó, cần sự phối hợp chặt chẽ giữa Nhà nước, doanh nghiệp và diêm dân, hướng đến những mục tiêu cụ thể.
Với những giải pháp đồng bộ, ngành muối Việt Nam không chỉ đảm bảo được sinh kế cho diêm dân mà còn có thể vươn xa ra thị trường quốc tế, khẳng định vị thế của muối Việt Nam trên bản đồ thế giới.
Bốn yếu tố then chốt giúp nâng tầm nghề muối
Đầu tiên là phát triển đa giá trị cho muối, từ muối ăn đến muối công nghiệp, muối dược liệu, muối du lịch.
Thứ hai là có chính sách tín dụng ưu đãi giúp diêm dân và doanh nghiệp đầu tư phát triển ngành muối.
Thứ ba là xây dựng hệ thống khuyến diêm bài bản, đảm bảo diêm dân có kiến thức, kỹ thuật và thị trường ổn định.
Thứ tư là bảo vệ môi trường sản xuất muối, ứng phó với biến đổi khí hậu, hướng đến phát triển bền vững.
Võ Văn Hưng
(Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường)
.jpg)
