Chủ thể khởi kiện hay người tiến hành tố tụng?
Phát biểu tại Hội trường nội dung về tư cách của Viện Kiểm sát trong vụ án dân sự do dự thảo Nghị quyết điều chỉnh, đại biểu Trần Nhật Minh tán thành với Báo cáo thẩm tra của Ủy ban Pháp luật và Tư pháp về việc đề nghị làm rõ “người tiến hành tố tụng thuộc VKSND thực hiện các nhiệm vụ, quyền hạn để khởi kiện vụ án dân sự công ích” có phù hợp với vai trò của người tiến hành tố tụng hay không?
Bởi lẽ, khi Viện Kiểm sát khởi kiện có nghĩa là tham gia trong vụ án dân sự với vai trò của nguyên đơn, tức là người tham gia tố tụng. Trong khi đó, theo khoản 2 Điều 21 Bộ luật Tố tụng dân sự hiện hành thì hầu hết các trường hợp nêu tại Điều 3 dự thảo Nghị quyết, Viện Kiểm sát vẫn phải tham gia phiên sơ thẩm để kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong tố tụng dân sự.
Như vậy, trong các trường hợp cụ thể này, cần xác định rõ Viện Kiểm sát đóng vai trò là người tiến hành tố tụng hay là người tham gia tố tụng, vì vấn đề này liên quan trực tiếp đến quá trình hỏi và tranh tụng tại phiên tòa, cũng như việc thực hiện quyền và nghĩa vụ của đương sự và nhiệm vụ của đại diện Viện Kiểm sát tại phiên tòa.
Ví dụ, Điều 262 Bộ luật Tố tụng dân sự quy định phát biểu của Kiểm sát viên tại phiên tranh luận được thực hiện “sau khi những người tham gia tố tụng phát biểu tranh luận và đối đáp xong”. Như vậy, với tư cách vừa là nguyên đơn vừa là người tiến hành tố tụng, thứ tự tham gia tranh luận tại phiên tòa của Viện Kiểm sát sẽ như thế nào?
Đại biểu Trần Nhật Minh cũng cho rằng: cần phân định rõ việc thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn về tranh luận và phát biểu ý kiến tại phiên tòa của Kiểm sát viên, như được quy định tại điểm c, khoản 2 Điều 17 dự thảo Nghị quyết, nhằm bảo đảm rõ ràng, minh bạch và không tạo ra chồng lấn chức năng tố tụng.
Bổ sung đầy đủ các nhóm đối tượng bảo vệ
Về phạm vi điều chỉnh và đối tượng áp dụng, đại biểu Trần Nhật Minh nêu rõ: Cơ quan soạn thảo hiện đưa ra 6 nhóm chủ thể dễ bị tổn thương và 4 nhóm đối tượng về lợi ích công tại khoản 2, khoản 3 Điều 3 của dự thảo Nghị quyết. Về vấn đề này, đại biểu cho rằng: để bảo vệ lợi ích công cộng, lợi ích Nhà nước và lợi ích hợp pháp của người khác, chủ yếu là các đối tượng thuộc nhóm dễ bị tổn thương thì tại Điều 187 Bộ luật Tố tụng dân sự đã quy định 5 nhóm vụ việc liên quan đến quyền khởi kiện các vụ án dân sự của cơ quan, tổ chức có liên quan.
Khoản 2 Điều 21 Bộ luật Tố tụng dân sự cũng quy định các trường hợp Viện kiểm sát tham gia phiên họp sơ thẩm đối với các vụ việc dân sự, phiên tòa sơ thẩm đối với những vụ án để kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong tố tụng dân sự khi đối tượng tranh chấp là tài sản công, lợi ích công cộng, quyền sử dụng đất, nhà ở hoặc có đương sự là người chưa thành niên, người mất năng lực hành vi dân sự, người bị hạn chế năng lực hành vi dân sự, người có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi.
Đối chiếu với dự thảo Nghị quyết, đại biểu Trần Nhật Minh cho rằng: nhiều trường hợp nêu trên của Bộ luật Tố tụng dân sự đã được quy định tại khoản 2, khoản 3 Điều 3 về nhóm dễ bị tổn thương và lợi ích công. Tuy nhiên, đối tượng trong dự thảo Nghị quyết được quy định rộng hơn so với bộ luật hiện hành, và một số trường hợp còn chưa thống nhất.
Ví dụ như: về lợi ích công, Bộ luật Tố tụng dân sự chỉ quy định “tài sản công, lợi ích công cộng, quyền sử dụng đất, nhà ở”; trong khi về nhóm dễ bị tổn thương thì dự thảo Nghị quyết lại thiếu đối tượng “người bị hạn chế năng lực hành vi dân sự”.
Ngoài ra, tại khoản 2 Điều 187 Bộ luật Tố tụng dân sự về quyền khởi kiện vụ án dân sự để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người khác, lợi ích công cộng và lợi ích của Nhà nước, có quy định rằng: “Tổ chức đại diện tập thể lao động có quyền khởi kiện vụ án lao động trong trường hợp cần bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của tập thể người lao động hoặc khi được người lao động ủy quyền theo quy định của pháp luật”. Theo đại biểu, đây cũng là nhóm đối tượng cần được bảo vệ, nhưng chưa được đưa vào đối tượng điều chỉnh của dự thảo Nghị quyết.
Vì vậy, đại biểu Trần Nhật Minh đề nghị nghiên cứu, rà soát kỹ các quy định tại khoản 2 Điều 21, Điều 187 của Bộ luật Tố tụng dân sự để quy định đầy đủ, chính xác các đối tượng thuộc nhóm dễ bị tổn thương và lợi ích công tại khoản 2, khoản 3 Điều 3 dự thảo Nghị quyết. “Việc này nhằm bảo đảm sự thống nhất với pháp luật hiện hành, không bỏ sót đối tượng cần bảo vệ, đồng thời có thể tiếp tục bổ sung thêm các trường hợp cần thiết khác theo quy định pháp luật hiện hành”, đại biểu nhấn mạnh.
Đại biểu Trần Nhật Minh cũng cho rằng: việc cho phép Viện Kiểm sát khởi kiện vụ án dân sự trong các trường hợp cụ thể là một bước tiến về bảo vệ công lý và công bằng xã hội. Tuy nhiên, dự thảo cần được hoàn thiện kỹ lưỡng, đồng bộ với các văn bản hiện hành để bảo đảm rõ ràng về tư cách tố tụng và đối tượng điều chỉnh, tránh xung đột pháp lý, tăng tính khả thi khi triển khai trên thực tế.
Diệp Anh
.jpg)
