Mô hình chính quyền địa phương hai cấp: Góc nhìn từ cơ sở

Thẳng thắn nhìn nhận những rào cản từ mô hình chính quyền địa phương ba cấp

Trao đổi với phóng viên báo Lao động Thủ đô, Bí thư Huyện uỷ Đô Lương Bùi Duy Đông cho biết, đồng chí đã quán triệt, động viên, khích lệ tinh thần cho cán bộ cấp dưới về mô hình chính quyền địa phương hai cấp trong những ngày qua. Thẳng thắn nhìn nhận bỏ cấp huyện vừa khó khăn, vừa là cơ hội và Đảng bộ, chính quyền, nhân dân toàn huyện phải đoàn kết một lòng, quyết tâm cao độ, chuẩn bị sẵn sàng để thực hiện thành công công cuộc cải cách mô hình chính quyền địa phương hai cấp. Mỗi cấp ủy, cơ quan, đơn vị, cán bộ, đảng viên nêu cao tinh thần gương mẫu, tiên phong, dám nghĩ, dám làm, dám "dĩ công vi thượng".

Đồng chí Bùi Duy Đông phân tích về những hạn chế của mô hình chính quyền địa phương ba cấp. Đơn cử như: Các thủ tục hành chính quan trọng liên quan đến sản xuất kinh doanh, như chuyển mục đích sử dụng đất, đăng ký kinh doanh, hay vay vốn ưu đãi thường phải xác nhận tại cấp xã, sau đó trình qua cấp huyện rồi mới được phê duyệt tại cấp tỉnh; thời gian làm thủ tục kéo dài và phức tạp khiến doanh nghiệp nhỏ và hộ gia đình mất đi nhiều cơ hội kinh doanh quý báu.

Trong mô hình chính quyền ba cấp, cấp xã là đơn vị gần dân nhất, mặc dù hiểu rõ nhu cầu thực tế của cộng đồng nhưng lại thiếu quyền tự chủ cần thiết. Ngược lại, cấp huyện đảm nhiệm vai trò xác định quy hoạch và lập kế hoạch phát triển, nhưng lại không nắm bắt được nhu cầu cụ thể của từng xã. Bên cạnh đó, quy trình lập quy hoạch và kế hoạch cũng gặp nhiều bất cập. Theo quy định, Ủy ban nhân dân huyện có trách nhiệm tổ chức lập quy hoạch và lấy ý kiến từ xã; thế nhưng vẫn còn tình trạng huyện chỉ lấy ý kiến mang tính hình thức và các xã cũng cho ý kiến mang tính hình thức, hầu như không có đề xuất cụ thể nào.

Trong mô hình ba cấp, cấp huyện lập kế hoạch, cấp xã thực thi, còn người dân chỉ đóng vai trò thụ hưởng. Quá trình này vẫn còn diễn ra rời rạc, chiếu lệ, không ai đảm nhận trách nhiệm cụ thể. Cấp xã thấy rằng công việc thuộc về cấp huyện, cấp huyện lại cho rằng đây là nhiệm vụ của các xã, từ đó tạo ra sự chậm trễ và lãng phí trong việc thực hiện các chính sách phát triển.

Mặc dù Nhà nước và xã hội đã triển khai nhiều chính sách hỗ trợ cho hộ gia đình kinh doanh, nhưng thực tế phạm vi hỗ trợ của các chính sách này vẫn chưa bao quát hết các hộ kinh doanh cần giúp đỡ. Những thủ tục hành chính phức tạp cùng với quá trình giải ngân chậm trễ đã gây ra không ít khó khăn cho người dân trong việc tiếp cận nguồn lực hỗ trợ.

Đó chỉ là một số dẫn chứng cho thấy mô hình chính quyền địa phương ba cấp hiện nay đang gặp phải nhiều thách thức trong sự phát triển đồng bộ và bền vững của kinh tế - xã hội; cần có những cải cách sâu rộng nhằm đồng bộ hóa quy hoạch, tăng cường quyền tự chủ cho cấp xã, rút ngắn thủ tục hành chính, từ đó tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển kinh tế quy mô rộng lớn từ các doanh nghiệp nhỏ và hộ gia đình.

Kỷ nguyên mới đòi hỏi mô hình chính quyền địa phương hai cấp

Đánh giá thực tế tại địa phương, Bí thư Huyện uỷ Đô Lương cho rằng, mô hình chính quyền địa phương hai cấp không chỉ tạo cơ hội cho việc cải cách hành chính mà còn giải phóng tối đa năng lực sản xuất. Khi nguồn lực được điều tiết trực tiếp bởi cấp xã, đơn vị gần dân nhất, thì sự phối hợp mật thiết giữa chính quyền và người dân sẽ trở nên hiệu quả hơn. Tháo gỡ điểm nghẽn trong sản xuất kinh doanh của hộ gia đình ở huyện là yếu tố cốt lõi để nâng cao năng lực sản xuất, qua đó giảm bớt gánh nặng cho các khu vực kinh tế khác.

Mô hình hai cấp khuyến khích sự “năng động hóa” các nguồn lực tại chỗ, tạo điều kiện cho đổi mới sáng tạo trong sản xuất và kinh doanh. Khi mỗi cấp xã phụ trách lĩnh vực của mình không bị ràng buộc bởi tầng nấc trung gian, tinh thần khởi nghiệp và sáng tạo được phát huy tối đa. Cấp xã với vai trò như “pháo đài sản xuất” và là “lực lượng chiến đấu chính” trở thành nơi khởi nguồn cho các chương trình phát triển, từ các dự án hạ tầng nhỏ đến các chương trình khuyến nông, đào tạo nghề, đảm bảo các chính sách phát triển được triển khai sát thực tế và kịp thời.

Bỏ cấp huyện sẽ giúp rút ngắn chuỗi quản lý, giảm bớt các thủ tục phức tạp, từ đó đảm bảo sự nhất quán và hiệu quả trong điều tiết nguồn lực. Khi đó, các nhu cầu về hạ tầng kinh tế, quá trình đô thị hóa ở nông thôn và nâng cao năng suất lao động mới được giải quyết triệt để, tạo ra một hệ thống kinh tế thúc đẩy cả tăng “cầu” lẫn “cung”.

Trong bối cảnh phát triển kinh tế toàn dân, mô hình hai cấp gồm cấp tỉnh và cấp xã là con đường tối ưu để tháo gỡ các rào cản hành chính và khai phóng tiềm năng sản xuất của địa phương. Chỉ khi hộ gia đình và doanh nghiệp có thể phối hợp chặt chẽ với chính quyền xã, đề đạt trực tiếp các vấn đề và được giải quyết bởi cấp xã đủ thẩm quyền mới tạo nên một cấu trúc trong đó cơ quan Nhà nước đảm nhận vai trò cung cấp hạ tầng nền tảng, còn người dân tự do phát huy tối đa khả năng sản xuất kinh doanh. Qua đó, các nguồn lực tại chỗ được năng động hóa và giải phóng hết tiềm năng.

Một trong những yếu tố quyết định sự thành công của mô hình này chính là vai trò trọng yếu của chính quyền xã trong các quyết định về đất đai. Khi chính quyền xã nắm quyền quyết định về việc sử dụng và chuyển đổi mục đích đất đai, đất đai không chỉ là tư liệu sản xuất mà còn trở thành động lực thúc đẩy các hoạt động kinh doanh phi nông nghiệp. Qua đó, “nút thắt” phát triển phi nông nghiệp được gỡ bỏ, mở ra nhiều cơ hội mới cho sự phát triển kinh tế.

Nếu mỗi xã được xây dựng và phát triển thành một cứ điểm cho quá trình đô thị hóa tại chỗ, thì việc chuyển dịch cơ cấu đất đai, dân số và lao động sẽ tạo nên sự tất yếu trong tăng năng suất lao động. Quá trình chuyển dịch này không chỉ nâng cao hiệu quả sản xuất mà còn là bước đệm quan trọng cho sự phát triển bền vững của các vùng nông thôn.

Việc phát huy dân chủ cơ sở và tính tự chủ của nhân dân là rất cần thiết để đảm bảo các quyết định được đưa ra minh bạch và hiệu quả. Người dân phải được tham gia và giám sát trực tiếp các quyết định của cấp xã, thì quá trình quản lý trở nên rõ ràng và phù hợp với thực tiễn, từ đó tăng cường hiệu quả trong việc thực thi các chính sách phát triển kinh tế.

Để nền sản xuất toàn dân thực sự vận hành, cần có sự tham gia toàn diện của chính quyền trong hoạt động kinh tế. Trong mô hình này, Ủy ban nhân dân xã đóng vai trò “điều hành”, còn Hội đồng nhân dân xã đóng vai trò “chủ sở hữu toàn dân” của nền kinh tế. Sự phối hợp chặt chẽ này sẽ tạo nên một hệ thống sản xuất vận hành thông suốt, nơi mà mọi quyết định và hành động đều nhằm mục tiêu phát huy tối đa năng lực sản xuất của địa phương.

Mô hình chính quyền hai cấp không chỉ đơn giản hóa các thủ tục hành chính mà còn mở ra một kỷ nguyên mới, nơi kinh tế hộ gia đình và doanh nghiệp phát huy hết khả năng sáng tạo, đóng góp trực tiếp vào sự phát triển kinh tế toàn dân. Đây chính là bước đệm then chốt để giải phóng và nâng cao năng lực sản xuất, tạo động lực mạnh mẽ cho sự phát triển của đất nước.

Các nhiệm vụ cần làm ngay để mô hình hai cấp phát huy hiệu quả

Bí thư Huyện uỷ Đô Lương Bùi Duy Đông nhìn nhận, việc đầu tiên và quan trọng nhất trong xây dựng mô hình chính quyền hai cấp là tái sắp xếp đội ngũ cán bộ. Cụ thể là rà soát, sắp xếp lại đội ngũ cán bộ, công chức từ huyện đến xã theo hướng tinh gọn, chuyên nghiệp. Việc cải cách mô hình sẽ dẫn đến thay đổi về chức năng, nhiệm vụ của từng cấp, do đó mỗi cán bộ phải được bố trí đúng người, đúng việc. Kiên quyết loại bỏ những vị trí trung gian không cần thiết, đồng thời đào tạo, bồi dưỡng để cán bộ cấp xã có thể đảm đương tốt hơn các nhiệm vụ được giao. Xây dựng đội ngũ cán bộ có năng lực thực tiễn và tinh thần phục vụ nhân dân, bảo đảm cho bộ máy hai cấp vận hành thông suốt, hiệu quả.

Việc sáp nhập đơn vị hành chính cấp xã không chỉ dựa vào quy mô đất đai hay dân số, mà quan trọng nhất là dựa vào cấu trúc phát triển của xã. Những xã sáp nhập với nhau cần tạo ra động lực phát triển tốt nhất dựa trên điều kiện địa lý, giao thông, truyền thống sản xuất kinh doanh, văn hoá. Việc sáp nhập xã cần xác định rõ cấu trúc động lực trong đó khu vực đô thị là đầu tàu để kéo khu vực nông thôn. Bên cạnh đó, cần xác định các yếu tố về đảm bảo an sinh xã hội, như giáo dục, y tế và các lĩnh vực thiết yếu khác. Hình thành các đơn vị hành chính có quy mô tối ưu, tập trung và hiệu quả hơn trong cung cấp dịch vụ công. Các cán bộ thuộc diện về hưu cũng cần được động viên trở về làm cán bộ thôn, xóm, tạo ra sự chuyển giao nhân lực hiệu quả giữa các cấp.

Bên cạnh đó, đề xuất cấp trên trao thẩm quyền tự chủ mạnh hơn cho xã, đặc biệt trong các lĩnh vực quy hoạch, sử dụng đất đai và đầu tư hạ tầng. Chính quyền xã cần nắm vai trò trọng yếu trong quyết định về đất đai và đất đai trở thành động lực thúc đẩy các hoạt động sản xuất kinh doanh phi nông nghiệp, tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động kinh doanh và đầu tư, góp phần tháo gỡ “nút thắt” phát triển kinh tế ở huyện.

Một yếu tố then chốt nữa là cơ cấu quản trị địa phương phải đảm bảo sự phân công rõ ràng, tỉnh quản lý chiến lược, xã bám dân là nền tảng gia tăng sức mạnh cho hệ thống Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý và nhân dân làm chủ. Sự phối hợp chặt chẽ này tạo nên một hệ thống quản trị tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả và phù hợp với yêu cầu hiện đại của quản trị địa phương.