Bảo đảm vị thế Hiến định của HĐND

Tại Hội thảo, các đại biểu tham gia đã đi sâu phân tích về mô hình tổ chức chính quyền địa phương; nhiệm vụ, quyền hạn của chính quyền địa phương các cấp và vấn đề phân cấp, phân quyền giữa Trung ương và địa phương, giữa các cấp chính quyền địa phương với nhau; chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của HĐND và UBND.

Đại diện Bộ Nội vụ - cơ quan chủ trì soạn thảo dự án Luật Tổ chức chính quyền địa phương cho biết, dự thảo Luật đã tiếp thu ý kiến của các ĐBQH tại Kỳ họp thứ Tám, ý kiến của các chuyên gia, nhà khoa học tại nhiều hội thảo. Tuy nhiên, đến nay, quan điểm về mô hình tổ chức chính quyền địa phương vẫn chưa thực sự thống nhất, đồng thuận hoàn toàn, vẫn còn một số ý kiến tiếp tục tranh luận về các phương án được đưa ra trong dự thảo trình QH tại Kỳ họp thứ Tám. Hiện nay, để hài hòa giữa các luồng ý kiến, dự thảo Luật đã đưa ra 3 phương án thay vì 2 phương án như dự thảo trình QH tại Kỳ họp thứ Tám. Cụ thể, phương án 1, tất cả các đơn vị hành chính quy định tại Hiến pháp năm 2013 đều tổ chức cấp chính quyền địa phương gồm HĐND và UBND – là phương án 2 của dự thảo Luật trình QH tại Kỳ họp thứ Tám. Phương án 2, không tổ chức HĐND cấp phường, còn các đơn vị hành chính còn lại đều tổ chức cấp chính quyền địa phương gồm HĐND và UBND. Phương án 3 là không tổ chức HĐND quận, còn các đơn vị hành chính còn lại đều tổ chức cấp chính quyền địa phương gồm HĐND và UBND. Tuy nhiên, cả 3 phương án này tiếp tục gây tranh luận tại Hội thảo. Bởi lẽ, cả phương án 2 và 3 đều có điểm chưa thuyết phục vì chưa bảo đảm nguyên tắc cơ bản nhất của tổ chức chính quyền của dân, do dân và vì dân, đó là ở đâu có chính quyền thì ở đó phải có HĐND đại diện cho nhân dân và thay dân thực hiện việc giám sát hoạt động của các cơ quan, tổ chức trên địa bàn. Trong khi đó, phương án 1 có ưu điểm là thể hiện được sự thống nhất giữa việc phân định đơn vị hành chính với việc thiết lập chính quyền địa phương ở các đơn vị hành chính đó. Hơn nữa phương án 1 cũng là phương án được đa số các ĐBQH nhất trí tại Kỳ họp thứ Tám vì phù hợp với Hiến pháp, nguyên lý tổ chức bộ máy nhà nước và đã được thực tiễn chứng minh là đúng đắn, khoa học.

Cơ bản tán thành phương án 1, Phó trưởng Đoàn ĐBQH TP Hà Nội Chu Sơn Hà cho rằng, Hiến pháp 2013 quy định, chính quyền địa phương được tổ chức phù hợp với đặc điểm của từng khu vực nông thôn, đô thị, hải đảo, đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt. Đây là quy định mới, phù hợp với chủ trương của Đảng và Nhà nước ta về cải cách hành chính, đẩy mạnh hội nhập trong giai đoạn hiện nay, cần được quy định cụ thể ngay trong dự thảo Luật Tổ chức chính quyền địa phương. Tuy nhiên, cần phân định thật rõ, chính quyền địa phương có thể không được tổ chức giống nhau ở tất cả các đơn vị hành chính, nhưng đều phải tuân thủ nguyên tắc: ở đâu có cơ quan quyền lực ở đó phải có cơ quan giám sát quyền lực nhằm bảo đảm quyền lực đó phải do dân và vì dân. Nói cách khác, ở mọi địa phương đều phải hình thành bộ máy chính quyền với hai bộ phận không thể tách rời là HĐND và UBND, trong đó UBND là cơ quan do HĐND cùng cấp bầu ra, là cơ quan chấp hành của HĐND.

Trao đổi về tổ chức chính quyền địa phương, chuyên gia Đức Felicitas Weck cho biết, quy mô của Hội đồng phường hay Hội đồng vùng hành chính của Đức phụ thuộc vào quy mô của phường hay vùng hành chính. Các phường có quy mô nhỏ có thể chiếm 12 ghế tại nghị viện, con số này đối với các thành phố lớn là 120 ghế. Hội đồng đại diện thành phố hay Hội đồng vùng hành chính kiểm soát, giám sát những người được giao đảm nhiệm các vị trí lãnh đạo hành chính (do người dân bầu trực tiếp). Hiến pháp Đức cũng quy định, các phường phải bảo đảm quyền tự quyết định và chịu trách nhiệm về tất cả các sự việc của cộng đồng phường trong khuôn khổ pháp luật. Nói cách khác, chính quyền địa phương ở Đức hoạt động theo cơ chế tự quản, tự quyết định các vấn đề của địa phương mình. Chuyên gia Felicitas Weck cũng khuyến nghị, dự án Luật Tổ chức chính quyền địa phương của Việt Nam, nên quy định theo hướng giữ tổ chức HĐND ở cả 3 cấp chính quyền (tỉnh, huyện, xã). Bởi lẽ, tổ chức HĐND ở các cấp này mới có thể tăng cường sự tham gia của người dân và chỉ có người dân ở khu vực, quận, huyện đó mới thực sự hiểu tình hình địa phương để có thể xem xét, tham gia quyết định những vấn đề liên quan trong nội bộ khu vực và giám sát các cơ quan hành pháp tại địa phương. Và điều quan trọng nữa là, việc phân quyền cho các cấp chính quyền địa phương như thế nào. Theo đó, cần tăng quyền hạn, giao quyền tự quyết, tự chủ, tự chịu trách nhiệm cho chính quyền địa phương, nhất là những vấn đề liên quan trực tiếp, ảnh hưởng đến quyền lợi của người dân ở địa phương đó.

Cùng quan điểm, Phó trưởng Đoàn ĐBQH TP Hải Phòng Trần Ngọc Vinh cho rằng, hiện nay việc tăng cường quyền lực thực sự cho HĐND ở nhiều nơi mới dừng lại ở tuyên bố, ở chủ trương chứ chưa biến thành hành động cụ thể. Luật quy định UBND là cơ quan chấp hành của HĐND nhưng trong thực tế HĐND vẫn chưa thực sự được tạo điều kiện, chưa được đầu tư đúng mức để có thể hoạt động đúng với bản chất, chức năng, nhiệm vụ của mình. Phó trưởng đoàn Trần Ngọc Vinh nêu rõ, cán bộ khi được phân công công tác thường có xu hướng thích đảm nhiệm việc điều hành quản lý cụ thể của khối cơ quan hành chính, hành pháp chứ không mặn mà với HĐND. Bản chất của tình trạng này là gì? – Chính là do điều kiện, quyền lực của HĐND hiện nay chưa tương xứng với vai trò, vị thế Hiến định của thiết chế này. Theo Phó trưởng đoàn Trần Ngọc Vinh, về mặt nhân sự, đại biểu HĐND phải là những người hoạt động chuyên trách; phải chọn những người thật sự ưu tú, được tạo điều kiện thực thi nhiệm vụ, được bảo đảm quyền lợi và gắn chặt với đó là trách nhiệm trước nhân dân địa phương. Có như vậy, đại biểu HĐND và cán bộ phục vụ, tham mưu, giúp việc cho HĐND mới yên tâm công tác và thực sự tâm huyết với nhiệm vụ, trách nhiệm của mình. Đồng tình quan điểm này, các đại biểu dự Hội thảo cũng nhấn mạnh, cần tuyệt đối tránh tư tưởng cứ nghe, thấy hoạt động của cơ quan HĐND còn hình thức là tính toán bỏ đi. Dự thảo Luật Tổ chức chính quyền địa phương cần quy định cụ thể chức năng, nhiệm vụ của HĐND, bảo đảm cho HĐND có thực quyền, hoạt động hiệu quả hơn.

Một câu hỏi cũng được nhiều ĐBQH đặt ra tại Hội thảo: tại sao lại chỉ chăm chăm đề xuất phương án bỏ HĐND ở cấp này, cấp kia mà không thử đặt trường hợp ngược lại, bỏ UBND ở một cấp chính quyền nào đó đi có được hay không? Trong khi Hiến pháp đã khẳng định, Nhà nước ta là Nhà nước của dân, do dân và vì dân mà thiết chế dân chủ đại diện ở cấp chính quyền gần dân nhất lại đòi chặt đi thì còn bảo đảm được Nhà nước của dân, do dân, vì dân nữa hay không?

Thời gian tiếp thu, chỉnh lý dự án Luật để trình QH thông qua không còn nhiều. HĐND tới đây có còn mang tiếng là hình thức nữa hay không - phụ thuộc rất lớn vào dự án Luật Tổ chức chính quyền địa phương lần này. Vì thế, việc cần làm và làm thật nghiêm túc, khoa học là nghiên cứu, đề xuất với QH những quy định bảo đảm quyền lực thực sự của HĐND. Hiến pháp khẳng định: HĐND là cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương, cơ quan đại diện cho nhân dân địa phương. Luật Tổ chức chính quyền địa phương phải cụ thể hóa tuyên bố này, bảo đảm vị thế Hiến định của HĐND - một thiết chế sinh ra và tồn tại vì dân, vì sự tiến bộ của nền dân chủ.