Qua khảo sát thực tế của Ban Pháp chế tại các phiên tòa xét xử lưu động ở xã Cắm Muộn (huyện Quế Phong), xã Tường Sơn (huyện Anh Sơn), xã Hồng Long (huyện Nam Đàn) và phường Cửa Nam (Thành phố Vinh) đã cho thấy việc tổ chức các phiên tòa xét xử lưu động được lựa chọn và chuẩn bị kỹ lưỡng, có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan tố tụng và chính quyền địa phương. Thẩm phán, Hội thẩm, Thư ký phiên tòa và Kiểm sát viên tham gia phiên tòa xét xử lưu động không chỉ là người có kinh nghiệm, năng lực, kỹ năng xét xử mà còn có chất giọng tốt, phát âm chuẩn mực, dễ nghe, dễ hiểu. Chính vì vậy, tại các phiên tòa xét xử lưu động, cho dù ở miền núi hay miền xuôi, nông thôn hay thành thị, người dân kéo đến xem chật ních hội trường xét xử. Người đến sớm thì ngồi trong hội trường, người đến sau nếu trai tráng, khỏe mạnh thì đứng len vào đám đông nơi cửa sổ, nếu không thì chấp nhận ngồi ngoài nghe qua loa truyền thanh. Nhiều phụ nữ còn mang theo cả cháu nhỏ. Có người đến xem vì tò mò, hiếu kỳ. Có người đến phiên tòa là người thân, người quen của bị cáo. Cho dù là ai, vì lý do gì thì đa phần họ đều chăm chú dõi theo diễn biến phiên tòa, lắng nghe từng lời nói của Hội đồng xét xử. Qua việc xét xử các vụ án, người dân hiểu rõ ràng và sâu sắc hơn các quy định của pháp luật áp dụng đối với những vụ việc cụ thể, sự nghiêm minh của pháp luật, củng cố niềm tin, thái độ tôn trọng pháp luật và ý thức hơn về công tác phòng ngừa tội phạm.
Tuy nhiên, công tác xét xử lưu động cũng bộc lộ một số vấn đề cần phải giải quyết, đó là: Tiêu chí để lựa chọn vụ án đưa ra xét xử lưu động đang chủ yếu là lựa chọn vụ án có tính chất đơn giản, ít bị cáo, bị cáo thành khẩn nhận tội nên thời gian xét xử nhanh, gọn. Còn những vụ án tính chất phức tạp, nhiều bị cáo, bị cáo quanh co, chối tội ít được chọn vì thời gian xét xử lâu, dễ phát sinh nhiều tình huống bất ngờ. Địa điểm tổ chức xét xử lưu động chủ yếu tập trung ở những địa bàn giao thông thuận tiện, ít đi đến những vùng sâu, vùng xa. Cũng do xét xử lưu động là thực hiện việc xét xử ở ngoài trụ sở của Tòa án nên việc bố trí, bài trí hội trường xét xử đa số không đảm bảo tính uy nghiêm cần có của một phiên tòa. Nhiều trường hợp do hội trường xét xử nhỏ nên khoảng cách giữa Hội đồng xét xử và bị cáo, giữa bị cáo và người dự phiên tòa quá gần, không đảm bảo an toàn. Tình trạng loa đài, micro "lúc có, lúc không" làm cho người nghe "câu được, câu mất", khó theo dõi đầy đủ diễn biến phiên tòa...
Phiên tòa xét xử lưu động tại xã Cắm Muộn, huyện Quế Phong
Trao đổi với Lãnh đạo Tòa án nhân dân tỉnh và Tòa án nhân dân huyện Anh Sơn, Quế Phong, chúng tôi được biết khó khăn, vướng mắc lớn nhất hiện nay đối với công tác xét xử lưu động là kinh phí và do thiếu kinh phí. Kinh phí của ngành do Tòa án nhân dân tối cao cấp để chi cho công tác xét xử lưu động năm 2012 đối với Tòa án tỉnh là 80.000.000 đồng và Tòa án cấp huyện là 40.000.000 đồng. Xét xử lưu động chủ yếu là phục vụ nhiệm vụ chính trị của địa phương nhưng một số cấp ủy, chính quyền địa phương có tâm lý coi Tòa án là cơ quan thuộc hệ thống ngành dọc, xét xử lưu động là nhiệm vụ của ngành Tòa án nên thiếu sự quan tâm, chỉ đạo phối hợp. Việc hỗ trợ kinh phí có hay không, nhiều hay ít phụ thuộc vào sự quan tâm của lãnh đạo địa phương và điều kiện, khả năng ngân sách.
Thiết nghĩ, hiệu quả tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật qua các phiên tòa xét xử lưu động quá rõ ràng và so với các hình thức tuyên tuyền khác nó trực tiếp hơn, sống động hơn, sâu sắc hơn. Chính vì vậy, tại kỳ họp thứ 6 HĐND tỉnh khóa XVI, 100% đại biểu HĐND Tỉnh đã biểu quyết thông qua dự thảo Nghị quyết về hỗ trợ kinh phí cho công tác xét xử lưu động. Tuy nhiên, bên cạnh đó, vẫn cần có sự quan tâm, tạo điều kiện và hỗ trợ của cấp ủy, chính quyền địa phương đối với Tòa án nhân dân các cấp trong việc tổ chức các phiên tòa xét xử lưu động để nâng cao chất lượng, hiệu quả tuyên truyền, giáo dục pháp luật, góp phần quan trọng vào việc phòng ngừa tội phạm và vi phạm pháp luật trên địa bàn tỉnh./.
An Chung
