Giám sát là một trong hai chức năng cơ bản của HĐND theo quy định của pháp luật. Tại Điều 57 Luật tổ chức HĐND và UBND đã quy định: Hoạt động giám sát của Hội đồng nhân dân được tiến hành thường xuyên, gắn liền với việc thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn do pháp luật quy định. Như vậy, hoạt động giám sát nhằm hai mục đích:
Một là: Đánh giá việc thi hành quyết định, bảo đảm tính nghiêm minh của Quyết định nhà nước và tính tuân thủ pháp luật của cơ quan nhà nước ở địa phương.
Hai là: Giám sát phục vụ việc ra quyết định gắn với thực tiễn và lợi ích cộng đồng; Giám sát phục vụ đánh giá, điều chỉnh kế hoạch và là cơ sở để lập kế hoạch sát thực tiễn.
Chất vấn là một hình thức giám sát của Hội đồng nhân dân bên cạnh các hình thức khác như: Xem xét báo cáo công tác của đối tượng chịu sự giám sát; Xem xét văn bản quy phạm pháp luật của của đối tượng chịu sự giám sát; Xem xét việc thi hành pháp luật trong hoạt động của đối tượng giám sát.
Qua chất vấn, các vấn đề thuộc trách nhiệm quản lý nhà nước được đại biểu dân cử quan tâm nêu lên sẽ được lãnh đạo các cơ quan hữu quan nhà nước làm rõ nguyên nhân, trách nhiệm, giải pháp. Hoạt động chất vấn thực sự có tác dụng thúc đẩy sự phát triển.
Chất vấn có thể bằng hình thức:
- Chất vấn bằng văn bản (đại biểu có thể gửi bất kỳ lúc nào hoặc gửi vào đầu kỳ họp hay trước phiên chất vấn).
- Chất vấn trực tiếp tại kỳ họp
Toàn cảnh phiên chất vấn tại kỳ họp thứ 3 - HĐND tỉnh Nghệ An khoá XVI
Phiên họp chất vấn là phiên họp được sự quan tâm đặc biệt của đại biểu và người dân. Những năm vừa qua, các phiên chất vấn đều được truyền hình và phát thanh trực tiếp. Đây là công việc đòi hỏi nhiều sự chuẩn bị, từ việc lựa chọn vấn đề đến điều hành phiên họp chất vấn…
Vấn đề quan trọng nhất của chất vấn là chọn vấn đề chất vấn:
1. Chọn vấn đề:
Để chọn vấn đề chất vấn tại kỳ họp cần thông qua các kênh thông tin :
- Thông qua hoạt động giám sát, khảo sát …
- Quá trình tiếp xúc, lắng nghe ý kiến cử tri tại các kỳ TXCT, các kỳ tiếp công dân (Nghệ An TT HĐND có 2 ngày tiếp công dân : ngày 10 hàng tháng tại trụ sở Văn phòng Đoàn ĐBQH và HĐND tỉnh ; ngày 15 hàng tháng tại trụ sở UBND tỉnh).
- Ý kiến của MTTQVN tỉnh
- Các cơ quan truyền thông…
- Thông tin tại các văn bản điều hành.
- Thông tin chính thức trong các báo cáo công tác.
- Các câu hỏi chất vấn gửi trước kỳ họp của các đại biểu HĐND.
- Đề xuất của TT HĐND.
Vấn đề được chọn, cần lưu ý:
- Đây là vấn đề quan trọng, bức thiết trong cuộc sống có tác động trực tiếp đến phát triển KT-XH (kéo sự phát triển kinh tế xuống; gây bất bình, bất ổn xã hội)
- Liên quan đến lợi ích của nhiều người dân.
- Có những vấn đề đưa ra chất vấn để được cử tri hiểu, chia sẻ và đồng thuận để tìm ra sức mạnh tổng hợp nhằm có giải pháp thực hiện tốt nhất những vấn đề còn khó khăn trong thực hiện (VD: Chương trình xây dựng nông thôn mới ; Thực hiện Nghị quyết 11/CP của Chính Phủ về kiềm chế lạm phát, ổn định kinh tế vĩ mô, bảo đảm an sinh xã hội... vì phiên chất vấn thường được truyền hình trực tiếp và đông đảo người dân quan tâm theo dõi).
- Có giải pháp cơ bản để xử lý các vấn đề chất vấn nêu ra.
- Các vấn đề chất vấn cần tập trung không nên dàn trải(trong thời gian 1 ngày nên chọn 4 vấn đề cho 4 sở-ngành trả lời).
2. Công tác chuẩn bị cho phiên chất vấn :
TT HĐND có công văn gửi UBND tỉnh sớm về các vấn đề sẽ được chất vấn tại kỳ họp để UBND phân công trả lời chất vấn.
Đề nghị UBND tổ chức phiên làm việc mời TTHĐND tham dự, để kiểm tra công tác chuẩn bị cho phiên chất vấn của các sở - ngành được chất vấn (Lưu ý kiểm tra thời lượng đọc báo cáo trả lời của các sở - ngành tại phiên chất vấn)
Thông báo rộng rãi trên phương tiện thông tin đại chúng về các vấn đề tại kỳ họp HĐND sẽ chất vấn (tạo điều kiện để người dân theo dõi và có thể tham gia gián tiếp vào quá trình chất vấn)
Họp Tổ trưởng các tổ đại biểu trước phiên chất vấn để quán triệt và giao trách nhiệm cho các đại biểu trong hoạt động chất vấn (nhiều đại biểu giữ các vị trí quản lý nhà nước nên còn dè dặt khi tham gia chất vấn).
Phối hợp với Đài PTTH tỉnh để xây dựng các phóng sự truyền hình nêu rõ hơn thực trạng về những vấn đề sẽ được chất vấn (phóng sự được chiếu trước khi giám đốc các sở-ngành trả lời những vấn đề chất vấn đã được gửi trước).
Yêu cầu tất cả lãnh đạo các sở-ngành và TT UBND có mặt đầy đủ trong phiên chất vấn để sẳn sàng làm rõ các vấn đề đại biểu đặt ra.
3. Thực hiện hoạt động chất vấn.
3.1. Về phía người chất vấn
Nội dung hỏi : Càng có ý nghĩa sâu rộng càng tốt và cần tập trung vào các vấn đề đã đặt ra để có trọng tâm, trọng điểm (không nên chất vấn những vấn đề mà kỳ họp chưa đặt ra)
Đại biểu Lê Văn Trí chất vấn Giám đốc Sở GD&ĐT tại kỳ họp thứ 3 - HĐND tỉnh khoá XVI
Hình thức hỏi nên ngắn gọn, đi thẳng vào vấn đề, không mào đầu diễn giải quá dài dòng.
Thái độ hỏi : Thẳng thắn, mang tính xây dựng cao, lịch sự, có văn hóa nghị trường.
3.2. Về phía người trả lời chất vấn
Nội dung trả lời nên làm rõ vấn đề, trách nhiệm thuộc về mình là gì ? và giải pháp khắc phục trong thời gian tới như thế nào ? Những vấn đề không thuộc thẩm quyền của mình thì nói rõ để đại biểu chia sẻ và không nên trả lời.
Thái độ trả lời cần nghiêm túc, cầu thị, không nên nóng nảy...
Hình thức trả lời nên ngắn gọn, súc tích, đi thẳng vào các vấn đề đại biểu yêu cầu.
3.3. Về phía người điều hành phiên chất vấn.
Phát huy được dân chủ : Phải làm cho đại biểu thấy mình là người được làm chủ - làm chủ tình hình, làm chủ phiên họp. Ai muốn phát biểu đều có thể được phát biểu. Tạo điều kiện cho người chất vấn hỏi được những câu hay. Tạo điều kiện cho những đại biểu mới, ít phát biểu, các đại biểu đại diện cho các vùng miền... được thể hiện, được đóng góp.
Đảm bảo chương trình : Cần sắp xếp thời gian sao cho phù hợp để hoàn thành việc chất vấn theo chương trình được thông qua, nhưng phải rất linh hoạt : Có những vấn đề cần dành thời gian để làm sáng tỏ, để đi sâu làm rõ trách nhiệm, làm rõ nguyên nhân, đề xuất giải pháp, không dàn trải và cũng không để “cháy giáo án”.
Phân bổ thời gian hợp lý: Chủ tọa cần điều hành số lượng từng đợt các câu hỏi của đại biểu đặt ra và thời gian chuẩn bị của người trả lời sao cho hợp lý và không tẻ nhạt không khí tại nghị trường (thông thường thì khoảng sau 5 câu hỏi của đại biểu thì chủ tọa cho các sở - ngành trả lời).
Chủ tọa tham gia ý kiến: Trong quá trình điều hành chất vấn chủ tọa nên tham gia ý kiến, nhưng ý kiến đó phải rất ngắn, không chiếm nhiều thời gian và phải rất khách quan để làm sâu sắc thêm vấn đề quan tâm. Tránh lạm dụng, quy chụp. Vấn đề đặt ra là sự hợp lý, cần thiết và thuyết phục. Bất cứ vấn đề nào, lúc nào, người chủ tọa đều có thể tham gia vào. Đây là quá trình điều hành vừa phát huy dân chủ, vừa kiểm soát được nội dung, đảm bảo tính định hướng, tính khả thi của những vấn đề đặt ra. Nếu người điều hành chỉ là người giới thiệu chương trình, giới thiệu người chất vấn theo trình tự giơ tay, đăng ký… dễ làm cho không khí trở nên tẻ nhạt.
Làm phong phú câu hỏi chất vấn và trách nhiệm của đại biểu: Biến kiến nghị, ý kiến của cử tri liên quan đến các vấn đề chất vấn tại kỳ họp, thành các ý kiến chất vấn của đại biểu HĐND (Vì luật quy định chỉ có đại biểu mới có quyền chất vấn do đó Chủ tọa kỳ họp chuyển các ý kiến, kiến nghị của cử tri theo địa bàn ứng cử cho các tổ đại biểu nghiên cứu để chất vấn; Chủ tọa nên thông báo những ý kiến hay cùng với địa chỉ của cư tri trong phiên chất vấn… ).
Tiếp nhận các ý kiến, kiến nghị của cử tri thông qua:
+ Đường dây điện thoại ”nóng”: Là các số điện thoại được thông báo trước trên báo, đài để cử tri trực tiếp gọi đến kỳ họp hội đồng và phiên họp chất vấn gửi gắm các bức xúc, sáng kiến, hiến kế…Thường trực HĐND phân công người trực, nghe điện thoại, ghi lại, tổng hợp lại và chuyển cho chủ tọa. Tùy nội dung và thời gian, chủ tọa cho chuyển đến các tổ đại biểu.
+ Cử tri đến gặp trực tiếp tại kỳ họp…
Có cao trào, có đi đến cùng vấn đề:
Vấn đề ở đây là làm rõ thực trạng, trách nhiệm và tìm được hướng giải quyết vấn đề. Cần chỉ rõ yếu kém với thái độ xây dựng, cùng tìm giải pháp, cùng có trách nhiệm giải quyết vấn đề. Nếu giám đốc các sở-ngành không trả lời được những vấn đề vượt khả năng, trách nhiệm của họ thì yêu cầu PCT UBND phụ trách trả lời; nếu trả lời vẫn chưa thỏa mãn yêu cầu của đại biểu, cần mời Chủ Tịch UBND tỉnh trả lời. Để làm được điều này thì người điều hành thật sự phải là người linh hoạt và xử lý vấn đề hết sức mềm mại và uyển chuyển vì mục đích của phiên họp chất vấn không phải là nơi đấu đá để có kẻ thắng, người thua, mà là nơi làm rõ địa chỉ của yếu kém, làm rõ nguyên nhân và trách nhiệm nhưng không phải đẩy người trả lời chất vấn vào chân tường(đây là phiên họp đang được truyền hình trực tiếp)
Đồng chí Trần Hồng Châu, Phó Bí thư Thường trực Tỉnh uỷ, Chủ tịch HĐND tỉnh Nghệ An phát biểu kết luận phiên chất vấn tại kỳ họp thứ 3 - HĐND tỉnh khoá XVI
Cần có khai mạc và kết luận cho phiên chất vấn :
Khai mạc: đặt vấn đề, các yêu cầu đối với người trả lời chất vấn, người chất vấn.
Kết luận phiên chất vấn: Để đánh giá kết quả phiên chất vấn, nêu những điều cần lưu ý, những kiến nghị, kể cả những vấn đề cần rút kinh nghiệm về văn hóa nghị trường, nhằm nâng cao ý thức trách nhiệm, tinh thần xây dựng đối với những vấn đề chung và hình ảnh ĐB HĐND. Đây chính là căn cứ quan trọng để đưa vào NQ chung hoặc NQ chuyên đề về chất vấn.
4. Tiếp tục giám sát những vấn đề đã được chất vấn.
Qua phiên họp chất vấn có thể chọn lựa vấn đề đưa vào NQ chung hoặc NQ chuyên đề.
Báo cáo với cử tri kết quả các vấn đề đã được chất vấn, để cử tri cùng giám sát(báo cáo có thể bằng hình thức trực tiếp qua hội nghị, qua TXCT hoặc bằng hình thức gián tiếp qua báo chí, thư…)
Tiếp tục theo dõi việc tổ chức thực hiện, đôn đốc UBND tỉnh việc thực hiện các giải pháp đã nêu (thực hiện lời hứa với cử tri tại phiên chất vấn)
Cần thiết lựa chọn vấn đề đưa vào chương trình giám sát của HĐND…
Tái giám sát và tiếp tục chất vấn, nhắc nhở…
Có thể tổ chức tiếp việc chất vấn giữa hai kỳ họp.
Trong kỳ họp HĐND yêu cầu UBND báo cáo việc thực hiện các giải pháp về vấn đề chất vấn tại kỳ họp trước.
Để chuẩn bị cho phiên chất vấn và điều hành phiên họp chất vấn là trách nhiệm nặng nề, là công việc khó, đòi hỏi Thường trực HĐND phải có tầm bao quát và sâu sát thực tiễn, những vấn đề đưa ra chất vấn phải xác đáng. Thành công của phiên họp chất vấn có vai trò quan trọng của người điều hành, người nắm chắc nội dung, thời gian, người góp phần tạo nên không khí hấp dẫn, độc đáo của nghị trường. Chủ tọa cần làm chủ tình hình, kiểm soát vấn đề đại biểu đặt ra và biết “gói” lại vấn đề khi cần thiết. Cùng với cái tâm trong sáng, với tấm lòng vì lợi ích chung, người chủ tọa điều hành phiên chất vấn có thể khơi dậy ý thức trách nhiệm, niềm tin để có thể vượt qua những rào cản, những trì trệ, những thành tích ảo, những cảm giác tự hài lòng…
Hiệu quả của hoạt động giám sát, chất vấn của HĐND chính là sự phối hợp, tổng hợp, không chỉ của Thường trực, các ban, các đại biểu HĐND mà là sự đồng thuận của hệ thống chính trị và sự tham gia của cử tri và người dân.
Nhằm nâng cao chất lượng hoạt động chất vấn cũng như chất lượng các kỳ họp HĐND tỉnh, nâng cao trách nhiệm của đại biểu dân cử cũng như trách nhiệm của các cơ quan ban ngành trước những vấn đề đã được nêu tại kỳ họp. Trong thời gian tới HĐND tỉnh Nghệ An sẽ nghiên cứu ban hành Nghị quyết về việc trả lời chất vấn, trách nhiệm của người bị chất vấn khi thấy cần thiết và giám sát các kết luận chất vấn tại các kỳ họp của HĐND tỉnh; đẩy mạnh hơn nữa hoạt động của đại biểu, các tổ đại biểu, tạo điều kiện để người dân tham gia và tham gia có hiệu quả vào quá trình xây dựng, giám sát việc triển khai thực hiện nghị quyết của HĐND.
Đề nghị Quốc hội cần nghiên cứu để có những quy định về xử lý các vấn đề sau chất vấn, sau kết luận, kiến nghị của các đoàn giám sát của HĐND, nhằm nâng cao hơn nữa chất lượng hoạt động giám sát, tạo điều kiện để HĐND phát huy vai trò thực sự là cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương./.
Thường trực HĐND tỉnh Nghệ An
