Theo quy định, đại biểu HĐND tiếp xúc cử tri trước, sau kỳ họp và có thể tiếp xúc cử tri theo chuyên đề, hoặc trực tiếp gặp cử tri để tìm hiểu những vấn đề mà đại biểu quan tâm. Hình thức TXCT khá phong phú và đối tượng cử tri khá rộng. Tuy nhiên trong thực tế, hầu hết đại biểu chỉ mới giữ mối quan hệ với cử tri ở đơn vị bầu ra mình thông qua việc tiếp xúc trước và sau kỳ họp. Theo quy định thông tin về cuộc tiếp xúc cử tri phải được công khai trên các phương tiện thông tin đại chúng để nhân dân biết và tự giác đến dự. Tuy nhiên, rất ít địa phương thực hiện thông báo rộng rãi, cử tri thường được mời thông qua giấy mời của Chủ tịch UBND, hoặc Thường trực UBMTTQ nơi tổ chức cuộc tiếp xúc vì trên thực tế rất ít cử tri thật sự quan tâm đến các buổi TXCT khi bản thân, gia đình mình không có vấn đề gì bức xúc. Trong trường hợp này cần phải lựa chọn những người nắm được tâm tư, nguyện vọng của quần chúng nhân dân, những vấn đề nổi cộm, bức xúc ở cơ sở để mời tham dự buổi TXCT, đồng thời cũng phải tính đến số lượng vì không phải nơi nào cũng có hội trường rộng rãi. Vì thế, ngay từ khâu tổ chức, thông tin ban đầu và những điều kiện chuẩn bị cũng phải bàn để hoạt động TXCT dân chủ, đúng luật.

Thực tế trong nhiệm kỳ qua, bản thân tôi với trách nhiệm là Trưởng ban Dân tộc được bầu tại đơn vị bầu cử huyện Tương Dương tôi đã thực hiện đúng quy định của quy chế TXCT. Tham dự TXCT 20 điểm thuộc 20 xã thị của huyện, lượt đi và về tại một điểm, thực hiện việc trả bài đúng hẹn cho cử tri. Đặc thù của đồng bào dân tộc miền núi là thật thà, có sao nói vậy, họ tham gia TXCT rất đông đủ, họ nói những điều gắn liền với cuộc sống của họ, người đại biểu phải thật sự hiểu tâm lý họ để chia sẻ những khó khăn khi người dân không thể nói hết những ý tưởng của mình vì bất đồng ngôn ngữ, vì thiếu thông tin. Trong các lần TXCT, những nội dung TXCT phải được đặc biệt chú trọng. Đại biểu thông báo nội dung gì, thời lượng bao nhiêu cần lên chương trình cụ thể để tránh tình trạng độc thoại của đại biểu trong các cuộc tiếp xúc. Điều cần thiết là phải dành thời gian hợp lý cho cử tri nêu ý kiến, nguyện vọng của mình với người đại diện. Thực hiện được điều này đòi hỏi phải đầu tư đúng mức ngay từ việc chuẩn bị đề cương TXCT của tổ đại biểu và của từng đại biểu. Tiếp xúc cử tri trước kỳ họp, đại biểu trình bày nội dung ngắn gọn, chỉ thông tin thời gian dự kiến tổ chức kỳ họp và những nội dung HĐND xem xét, quyết định; quỹ thời gian còn lại dành để cử tri đăng đàn. Trong các cuộc tiếp xúc, thông thường cử tri nêu 2 dạng ý kiến: đóng góp cho chương trình nghị sự của kỳ họp - những ý kiến này không nhiều; chủ yếu nêu ý kiến, kiến nghị và nguyện vọng liên quan trực tiếp đến đời sống, sinh hoạt thường nhật. Thực tế, những ý kiến này cũng hàm chứa yêu cầu của cử tri đối với cơ quan có thẩm quyền, đòi hỏi phải xem xét, ban hành hoặc điều chỉnh chính sách cho phù hợp với thực tiễn cuộc sống. Điều quan trọng là gợi ý, định hướng sao cho ý kiến tập trung, có chất lượng, không sa vào vụ việc vụn vặt, mang tính chất cá nhân. Qua Tiếp xúc tại vùng lòng hồ thủy điện Bản Vẽ, tôi đã tiếp thu được nhiều ý kiến đề xuất của cử tri như: thiếu đất sản xuất, nước sinh hoạt, nhà cửa hư hỏng xuống cấp tại khu tái định cư; không có điện, không có rừng sản xuất, không có đường giao thông, sạt lở tại Bản Cà Moong, học sinh không có nơi học tại các điểm di vén, cán bộ xã không có việc làm vì từ 5 xã vùng lòng hồ tái định cư về Thanh Chương chỉ còn 2 xã nên thừa số lượng cán bộ; Từ những kiến nghị chính đáng của cử tri đó, tôi đã chất vấn UBND tỉnh tại kỳ họp thứ 3, thứ 5 và thứ 9, tổ chức giám sát, khảo sát, làm việc với Ban quản lý Thủy điện 2, UBND huyện Tương Dương, Thanh Chương, sở Nội vụ…Kết quả sau giám sát, khảo sát đến nay cơ bản các ngành đã giải quyết những kiến nghị đó. Tiếp xúc cử tri sau kỳ họp, tôi dành thời gian trình bày về kết quả kỳ họp, thông báo việc trả lời của cơ quan có thẩm quyền đối với ý kiến, kiến nghị của cử tri; đồng thời giải thích, tuyên truyền, vận động cử tri thực hiện nghị quyết của HĐND và tích cực tham gia giám sát cơ quan nhà nước thực hiện các chủ trương, chính sách. Thực tiễn cho thấy, ở buổi tiếp xúc này, cử tri thường yêu cầu đại biểu thông tin về việc chính quyền địa phương giải quyết hoặc thực hiện lời hứa giải quyết ý kiến, kiến nghị của cử tri ở những lần tiếp xúc trước. Nếu đại biểu không có cơ sở thông tin chính thống, trả lời cho cử tri một cách thoả đáng thì lại một lần nữa phải “khất nợ”cử tri. Không ít trường hợp, thời hạn trả nợ không do đại biểu quyết định, bởi yêu cầu mà cử tri đã đặt ra đối với cơ quan có thẩm quyền chưa có kết quả giải quyết, đại biểu cũng không có điều kiện nắm bắt thông tin, vì vậy phải khất đi khất lại nhiều lần. Chính điều này làm cho khoảng cách cử tri và người đại diện ngày càng xa hơn; cử tri ít mặn mà với các buổi TXCT của đại biểu; nhiệt thành của cử tri tại diễn đàn này cũng ngày càng giảm đi… Vì vậy, ngoài vận dụng đúng quy định của pháp luật, đại biểu phải tâm huyết, trăn trở với nỗi bức xúc của cử tri để tìm phương cách buộc cơ quan liên quan giải quyết, trả lời trong thời hạn đã hứa. (nếu theo quy địnhcủa Luật tố cáo, Luật Khiếu nại thì những vụ việc cần giải quyết và trả lời trong vòng 30 ngày, vụ việc khó khăn, phức tạp thì không quá 45 ngày) nên đại biểu phải năm vững luật để giải tích cho dân.

Một nội dung quan trọng thu hút sự quan tâm theo dõi của đông đảo cử tri tại các kỳ họp HĐND các cấp là báo cáo tổng hợp ý kiến, kiến nghị của cử tri và trả lời của các cơ quan chức năng. Nội dung này luôn chiếm từ 20 - 30% thời lượng dành cho kỳ họp và được truyền thanh - phát thanh - truyền hình trực tiếp. Báo cáo tổng hợp ý kiến, kiến nghị của cử tri và trả lời của các cơ quan chức năng vừa phản ánh tâm tư, nguyện vọng của cử tri; thể hiện trách nhiệm của đại biểu dân cử, vừa làm rõ trách nhiệm của cơ quan chức năng trong giải quyết những vấn đề cử tri quan tâm. Tuy nhiên, việc theo dõi, đôn đốc cơ quan chức năng thực hiện đúng nội dung đã trả lời với cử tri dường như còn bỏ ngỏ. Nhiệm vụ này luật chưa quy định rõ trách nhiệm của Thường trực, các ban và đại biểu HĐND là theo dõi, đôn đốc thông qua giám sát, nhưng như vậy còn quá chung chung nên ít hiệu quả. Nên chăng, giao nhiệm vụ cụ thể cho ban của HĐND với chế định cụ thể hơn, đó là trong kỳ họp HĐND nên có thêm một nội dung bắt buộc là UBND và các cơ quan Tư pháp ở địa phương phải báo cáo trước HĐND về kết quả giải quyết ý kiến, kiến nghị của cử tri đã được trả lời ở kỳ họp trước. Nội dung này phải được ban của HĐND thẩm tra và được đại biểu thảo luận; khi cần thiết HĐND phải ra nghị quyết về việc giải quyết ý kiến, kiến nghị của cử tri không có kết quả. Làm tốt được việc này là góp phần nâng cao chất lượng chất vấn của đại biểu, không còn tình trạng chất vấn lại nội dung cử tri đã kiến nghị nhưng chưa được giải quyết.

Trong thực tế, HĐND có thực hiện giám sát nhưng phải theo quy trình và chọn nội dung giám sát, do đó không thể xem xét hết các việc mà cơ quan chức năng đã trả lời cử tri để rà soát xem nội dung nào được giải quyết và giải quyết có thoả đáng chưa; nguyên nhân chậm trễ, hoặc không giải quyết... Vì vậy, Luật tổ chức Tổ chức chính quyền địa phương mà Quốc hội đã thông qua đã quy định thành nội dung bắt buộc để đại biểu HĐND có đủ cơ sở pháp lý giám sát việc giải quyết ý kiến, kiến nghị của cơ quan có thẩm quyền và có đủ thông tin giải thích, động viên nhân dân trong điều kiện cụ thể nên chia sẻ khó khăn chung của địa phương, cùng tham gia giải quyết vấn đề bức xúc chính mình đặt ra một cách thấu tình đạt lý. Làm như vậy là giúp đại biểu không phải khất nợ trả lời việc giải quyết yêu cầu, kiến nghị của cử tri và thực hiện có hiệu quả chức năng giám sát, đặc biệt là giám sát việc giải quyết ý kiến, kiến nghị của cử tri

Thực tế hoạt động tiếp xúc cử tri của đại biểu HĐND tỉnh được bầu tại huyện Tương Dương thời gian qua cho thấy: các đại biểu HĐND tỉnh đã tổ chức tiếp xúc cử tri nghiêm túc, đúng quy định của luật, có chất lượng, trước sau kỳ họp mọi vấn đề cử tri quan tâm, kiến nghị đều được tổng hợp, phân loại và chuyển tới cấp có thẩm quyền nghiên cứu, giải quyết, đa số ý kiến của cử tri đồng tình với cách giải quyết và trả lời của các cơ quan hữu quan. Các cuộc tiếp xúc cử tri có nhiều đổi mới về hình thức, nội dung, địa điểm tiếp xúc, trước kỳ họp tiếp xúc ở đâu, sau kỳ họp tiếp xúc ở đó nhằm trả bài đúng hẹn cho cử tri. Một số cuộc tiếp xúc cử tri đã bố trí để cả đại biểu HĐND tỉnh, huyện và xã cùng lắng nghe tâm tư nguyện vọng của cử tri, cách làm này đã tiết kiệm được thời gian, công sức của cử tri, các ý kiến kiến nghị sẽ được các đại biểu phân loại, giải trình và tiếp thu đầy đủ.

Trong nhiệm kỳ qua, tại 10 kỳ họp thường lệ, chúng tôi đã TXCT 20 lần. Qua các lần tiếp xúc, lần theo những kiến nghị chính đáng của cử tri chúng tôi đã kiến nghị với Ban Dân tộc HĐND tỉnh tổ chức 5 cuộc giám sát khảo sát, 5 lần chất vấn tại hội trường.

Mặc dù đã cố gắng đổi mới, tuy nhiên hoạt động tiếp xúc cử tri của đại biểu HĐND huyện vẫn còn có những hạn chế đó là: Số điểm tiếp xúc còn ít, mỗi đợt tiếp xúc cử tri đại biểu chỉ đi đến được một hai điểm của xã, thị trấn nơi ứng cử (ở trụ sở UBND hoặc một điểm bản) chưa tiếp xúc được hết cử tri của các bản nên đại biểu HĐND không thể nắm bắt, thu thập hết ý kiến, nguyện vọng của nhân dân. Các cuộc tiếp xúc cử tri thường chỉ được tổ chức trước và sau kỳ họp, tiếp xúc cử tri theo chuyên đề, theo lĩnh vực còn hạn chế. Công tác tổng hợp, phân loại ý kiến, kiến nghị của cử tri chưa đầy đủ, chưa kịp thời, chưa có sự chắt lọc (Một số đại biểu HĐND tiếp thu tất cả các ý kiến, kể cả những kiến nghị thuộc thẩm quyền giải quyết của xã, thị trấn). Công tác giám sát, đôn đốc giải quyết các ý kiến, kiến nghị của cử tri chưa được quan tâm đúng mức. Việc giải trình, tiếp thu ý kiến của cử tri của một số đại biểu và cơ quan chức năng ở địa phương còn lúng túng, chưa đáp ứng yêu cầu. Nguyên nhân là do: Địa hình rộng, đi lại khó khăn, các bản trong xã nằm cách xa nhau nên việc tổ chức cho đại biểu HĐND tiếp xúc cử tri ở nhiều điểm trong một đợt chưa thực hiện được, vì đại biểu HĐND chủ yếu là hoạt động kiêm nhiệm, thời gian dành cho hoạt động ít. Trình độ chính trị và chuyên môn của một số ít đại biểu còn hạn chế như chưa nắm vững pháp luật, các chính sách của Nhà nước để giải thích, giải đáp cho cử tri. Kỹ năng, nghiệp vụ tiếp xúc cử tri của một số đại biểu HĐND còn hạn chế.

Từ thực tiễn hoạt động tiếp xúc cử tri của HĐND tỉnh tại Tương Dương trong thời gian qua, đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao chất lượng hoạt động tiếp xúc cử tri, khắc phục tính hình thức như sau:

Một là: Trước khi tiếp xúc cử tri, Thường trực HĐND cần phối hợp chặt chẽ với Ban thường trực UBMTTQ và lãnh đạo UBND cùng cấp sớm xây dựng kế hoạch tiếp xúc cử tri, đồng thời thông báo lịch tiếp xúc cử tri trên các phương tiện thông tin đại chúng để cử tri bố trí thời gian và tham dự. Kế hoạch tiếp xúc cử tri phải cụ thể chi tiết, để có thời gian chuẩn bị chu đáo. Khi xây dựng kế hoạch cần căn cứ vào nội dung từng kỳ họp để lựa chọn hình thức, địa điểm và thành phần cử tri tham dự hội nghị cho phù hợp và có hiệu quả. Đa dạng hoá các hình thức tiếp xúc cử tri, có thể tổ chức tiếp xúc với tất cả cử tri hoặc chỉ tiếp xúc cử tri theo lĩnh vực, ngành nghề mà HĐND dự kiến sẽ thảo luận, quyết định. Đối với huyện miền núi, địa hình phức tạp nên tổ chức tiếp xúc cử tri theo từng bản, tổ dân phố tạo điều kiện để cử tri tham gia đông đủ.

Hai là: Trong buổi tiếp xúc cử tri, cần dành nhiều thời gian để cử tri được thể hiện tâm tư nguyện vọng, đề xuất ý kiến, kiến nghị, chú trọng đổi mới hình thức tổ chức, nội dung và địa điểm tiếp xúc để có nhiều cử tri tham gia, tránh tình trạng chỉ có “đại cử tri”. Quá trình tiếp xúc cử tri tại các địa phương nơi dự báo có nhiều vấn đề bức xúc cần mời đại diện lãnh các cơ quan chuyên môn cùng tham dự để nắm bắt, trả lời và làm sáng tỏ thêm những vấn đề mà cử tri kiến nghị. Tại buổi tiếp xúc cử tri nhất thiết phải có sự tham gia của đại diện lãnh đạo chính quyền địa phương để giải đáp, giải quyết tại chỗ những vấn đề thuộc thẩm quyền, tránh tình trạng đại biểu HĐND chuyển giao toàn bộ ý kiến cử tri đến cơ quan có trách nhiệm giải quyết.

Ba là: Tăng số điểm tiếp xúc cử tri, mỗi điểm tiếp xúc nên có từ 2-3 đại biểu; có thể kết hợp để đại biểu HĐND tỉnh, huyện, xã cùng tiếp xúc cử tri để tổng hợp, phân loại ý kiến và xử lý. Đối với địa bàn có nhiều đồng bào dân tộc thiểu số sinh sống, việc tổ chức tiếp xúc cử tri gặp trở ngại do cử tri chưa thông thạo tiếng phổ thông nên khó khăn trong việc diễn đạt tâm tư, nguyện vọng của mình. Ở những khu vực này, đại biểu phải thường xuyên xuống tận các bản, kết hợp với công tác chuyên môn để có thêm nhiều cơ hội tìm hiểu, tổng hợp đầy đủ tình hình thực tế ở cơ sở.

Bốn là: Các cuộc tiếp xúc cử tri đòi hỏi tinh thần trách nhiệm cao của đại biểu, đại biểu không chỉ tham gia đủ các cuộc tiếp xúc với cử tri mà đại biểu còn phải định hướng, gợi mở, tạo điều kiện cho cử tri phát biểu; ý kiến, kiến nghị của cử tri phải được giải thích rõ ràng. Không chỉ “ghi nhận” và chuyển kiến nghị tới các cơ quan hữu quan, đại biểu phải giám sát, đôn đốc cho đến khi vấn đề được giải quyết thỏa đáng để trả lời cử tri trong những cuộc tiếp xúc sau: vấn đề nào đòi hỏi thời gian hoặc chưa có điều kiện giải quyết, cần giải thích rõ, không từ chối, né tránh hoặc hứa hẹn. Đây là yếu tố quan trọng quyết định chất lượng, hiệu quả hoạt động tiếp xúc cử tri, đòi hỏi đại biểu HĐND trước khi tiếp xúc cử tri cần nắm chắc về tình hình phát triển kinh tế - xã hội, nhất là các vấn đề bức xúc của địa phương tại nơi tiếp xúc cử tri và chuẩn bị các tình huống giải đáp thắc mắc của cử tri hoặc giao cho các cơ quan có trách nhiệm giải quyết, trả lời ý kiến, kiến nghị của cử tri.

Năm là: Phân loại và chuyển ý kiến, kiến nghị đúng địa chỉ: khi xây dựng báo cáo tổng hợp ý kiến, kiến nghị của cử tri phải quan tâm đến những vấn đề bức xúc, những vấn đề đã kiến nghị nhiều lần nhưng chưa được giải quyết, đồng thời phải tuân thủ các yêu cầu: đầy đủ, chính xác để chuyển ý kiến, kiến nghị tới đúng cơ quan có thẩm quyền giải quyết. Việc phân loại, chuyển ý kiến, kiến nghị tới đúng cơ quan có thẩm quyền giải quyết sẽ giúp cho việc giải quyết ý kiến, kiến nghị nhanh hơn, chính xác hơn, góp phần củng cố lòng tin của nhân dân đối với đại biểu HĐND.

Sáu là: Nâng cao trình độ chính trị, trình độ chuyên môn nghiệp vụ và tăng cường bồi dưỡng nâng cao kiến thức pháp luật cho đại biểu HĐND. Bồi dưỡng kỹ năng, nghiệp vụ tiếp xúc cử tri cho đại biểu HĐND. Đại biểu HĐND cần học tiếng của đồng bào dân tộc ở khu vực đại biểu ứng cử để có thể trực tiếp nghe cử tri gởi gắm tâm tư, nguyện vọng. Có như vậy, cầu nối giữa đại biểu và cử tri mới thực sự có tác dụng.

Bảy là: Đối với đồng bào dân tộc, nói với đồng bào cần cụ thể, chi tiết, chính sách phát triển kinh tế xã hội cần phù hợp với sinh kế của đồng bào, tránh chung chung, không phù hợp với tâm lý, phong tục và đặc điểm khí hậu, thời tiết của vùng cao.

Hiệu quả của công tác tiếp xúc cử tri phụ thuộc vào nhiều yếu tố, thực hiện đồng bộ các giải pháp nêu trên sẽ góp phần nâng cao chất lượng tiếp xúc cử tri của đại biểu HĐND các cấp, góp phần giữ vững và tăng cường lòng tin của quần chúng nhân dân đối với Đảng, Nhà nước, các cấp, các ngành./.

Ban Dân tộc HĐND tỉnh