Dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ: Giữ quy định xử phạt hành chính có cơ sở cả về lý luận và thực tiễn

Vi phạm lớn cần đưa ra tòa án

Khi trình Quốc hội cho ý kiến lần đầu về dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ tại Kỳ họp thứ Hai, Chính phủ đề xuất 2 phương án quy định về hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ bị xử phạt hành chính (Điều 211 của Luật hiện hành). Phương án thứ nhất: thu hẹp quy định của pháp luật hiện hành, không xử phạt hành chính đối với các hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ liên quan đến quyền sở hữu công nghiệp (sáng chế, thiết kế, bố trí…). Việc quyết định xử phạt hành chính áp dụng với hành vi vi phạm liên quan đến quyền tác giả, quyền liên quan và giống cây trồng. Phương án thứ hai: giữ như quy định hiện hành, không thu hẹp đối tượng xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ. Trong đó, Chính phủ đề nghị sửa đổi Luật theo phương án thứ nhất. Tại dự thảo Báo cáo giải trình tiếp thu, chỉnh lý dự thảo Luật trình Hội nghị ĐBQH chuyên trách, Ủy ban Thường vụ Quốc hội tiếp thu ý kiến của đa số ĐBQH và cho rằng, việc không thu hẹp đối tượng xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ là hợp lý.

Tán thành một phần với quan điểm của Chính phủ, ĐBQH Nguyễn Lâm Thành (Thái Nguyên) cho rằng, nền kinh tế của nước ta đang trong quá trình phát triển, mức độ quan tâm của xã hội đối với bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ chưa nhiều, việc xử lý các vi phạm này dưới góc độ pháp luật và hành chính cũng chưa nhiều, tuy nhiên, chúng ta cũng phải tiếp nhận xu hướng xử lý vi phạm về sở hữu trí tuệ tại tòa án như thông lệ tại các quốc gia phát triển.

Một lý do khác được ĐB Nguyễn Lâm Thành đưa ra là trong quá trình hội nhập, các cá nhân, tổ chức, doanh nghiệp trong nước sử dụng nhiều sản phẩm, hàng hóa hay công nghệ nhập khẩu, và sẽ phải tuân thủ các quy định của pháp luật quốc tế liên quan. Nếu pháp luật liên quan không quy định theo hướng này, ông lo ngại, trong thực tiễn sẽ có thể xảy ra những vấn đề tranh chấp đối với các bên nước ngoài.

Mặt khác, nếu chỉ thực hiện theo biện pháp xử phạt hành chính, ĐB Nguyễn Lâm Thành cho rằng, trong nhiều trường hợp sẽ không đủ sức răn đe. Thực tế cho thấy, ở trong nhiều lĩnh vực có hiện tượng phạt cho tồn tại, cũng như cá nhân, doanh nghiệp chấp nhận nộp phạt hành chính vì mức phạt thấp hơn rất nhiều so với lợi nhuận thu được khi vi phạm về thương mại, kiểu dáng công nghiệp… Nếu không có biện pháp mạnh hơn, thì tình trạng này sẽ còn tiếp diễn.

Tuy nhiên, ĐB Nguyễn Lâm Thành cũng cho rằng, cần phân loại các hành vi vi phạm. Theo đó, những vụ việc lớn cần bắt buộc phải xử lý tại tòa án, còn những vi phạm nhỏ có thể xử lý hành chính. Ngay với vi phạm nhỏ nếu là vi phạm tái diễn hoặc có tranh chấp cũng cần bắt buộc đưa ra xử lý tại tòa án.

Theo Báo cáo Tổng kết thi hành Luật Sở hữu trí tuệ, việc xử lý các vụ tranh chấp, xâm phạm quyền bằng biện pháp dân sự tại tòa án chỉ chiếm tỷ lệ rất nhỏ so với hàng chục nghìn các vụ xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ bị xử lý bằng biện pháp hành chính và tập trung chủ yếu vào các tranh chấp liên quan đến lĩnh vực quyền tác giả (83,5%); các tranh chấp trong lĩnh vực sở hữu công nghiệp chỉ chiếm tỷ lệ 5,5%. Với thực trạng như vậy, dự thảo Báo cáo giải trình, tiếp thu chỉnh lý dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ nêu rõ: nếu loại bỏ biện pháp xử phạt hành chính đối với hành vi xâm phạm quyền liên quan đến sáng chế, kiểu dáng công nghiệp, thiết kế bố trí sẽ dẫn đến khoảng trống pháp luật trong việc kịp thời phát hiện, ngăn chặn, xử lý hành vi vi phạm pháp luật trong lĩnh vực sở hữu công nghiệp, tăng thêm gánh nặng cho hệ thống tòa án hiện đang quá tải, cũng như tạo thêm thách thức cho đương sự khi sử dụng biện pháp tố tụng dân sự.

Xử phạt hành chính không hạn chế quyền khởi kiện

Không đồng tình với quan điểm nêu trên, ĐBQH Đồng Ngọc Ba (Bình Định) phân tích, vi phạm về sở hữu trí tuệ có thể là vi phạm trong các giao dịch dân sự, nhưng cũng có thể là vi phạm xâm phạm trật tự quản lý hành chính nhà nước. Phải phân biệt rất rõ hai hình thức vi phạm này, không nên có quan điểm cho rằng vi phạm về sở hữu trí tuệ là tranh chấp dân sự. Do vậy, việc giữ đối tượng xử phạt vi phạm hành chính như hiện hành, theo đại biểu, là có cơ sở cả về mặt lý thuyết và thực tiễn.

Nhìn trên khía cạnh thực tế áp dụng pháp luật ở nước ta, ĐB Đồng Ngọc Ba lưu ý, nếu chỉ giải quyết tranh chấp về sở hữu trí tuệ bằng cơ chế tòa án, không áp dụng xử lý hành chính hay xử lý ở phạm vi hẹp sẽ dẫn đến quá tải cho hệ thống tòa án. “Chúng ta cũng phải nhìn một thực tế là năng lực, sự chuẩn bị về điều kiện chuyên môn của tòa án để giải quyết các tranh chấp về sở hữu trí tuệ chưa phải đã là tốt trong điều kiện chưa có một tòa chuyên trách về sở hữu trí tuệ”, ông nhấn mạnh.

Báo cáo làm rõ thêm nội dung này tại Hội nghị sáng qua, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Hoàng Thanh Tùng nêu rõ: nếu thu hẹp phạm vi áp dụng như đề nghị của Chính phủ sẽ dẫn đến việc phải chuyển sang xử lý theo tố tụng dân sự. Tuy nhiên, tố tụng dân sự có đặc điểm là thời gian và chi phí rất tốn kém, trong khi xử phạt hành chính có đặc điểm nhanh gọn, thủ tục đơn giản, chi phí thấp và có thể xử lý chấm dứt được ngay các hành vi vi phạm quyền sở hữu trí tuệ.

Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật cũng lưu ý, việc xử phạt hành chính đối với hành vi xâm phạm quyền sở hữu công nghiệp không làm hạn chế việc các đương sự có thể khởi kiện ra tòa án, vì đây là hai vấn đề khác nhau. Khởi kiện ra tòa án là đối với vi phạm và đòi yêu cầu bồi thường thiệt hại, còn xử phạt hành chính là công cụ quản lý của Nhà nước để bảo đảm người vi phạm phải chấm dứt các hành vi vi phạm và phải chịu mức xử phạt theo quy định của pháp luật, góp phần lập lại trật tự trong lĩnh vực đó. “Hai vấn đề này hoàn toàn có thể song hành với nhau, không phải khi chúng ta xử phạt hành chính thì loại trừ hoàn toàn tố tụng dân sự”, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật nhấn mạnh.

Thừa nhận quan hệ sở hữu trí tuệ về bản chất là quan hệ dân sự, song Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật cũng chỉ rõ, đây là một quan hệ dân sự có tính chất đặc thù bởi tác động không chỉ với hai bên trực tiếp thực hiện giao dịch mà có thể tác động đến toàn xã hội khi sản phẩm, hàng hóa được đưa ra thị trường. "Nói cách khác, nếu chúng ta không bảo vệ tốt quyền sở hữu trí tuệ thì trước hết người tiêu dùng sẽ bị thiệt hại", ông nói.

Từ ý kiến của các ĐBQH tại Kỳ họp thứ Hai, qua quá trình nghiên cứu của các cơ quan chức năng, phương án không thu hẹp đối tượng xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ đã đạt được sự thống nhất cao trong quá trình tiếp thu, chỉnh lý, hoàn thiện dự án Luật. Phương án này cũng được đánh giá là phù hợp với điều kiện thực tế hiện nay của nước ta.