Giải quyết nhanh chóng, kịp thời, ưu tiên thủ tục tố tụng rút gọn
Tại Điều 135, dự thảo luật quy định tách vụ án hình sự có người chưa thành niên phạm tội, ĐBQH Phan Thị Nguyệt Thu (Hà Tĩnh) nêu rõ, quy định này nhằm giải quyết độc lập, bảo đảm nguyên tắc giải quyết nhanh chóng, kịp thời, ưu tiên thủ tục tố tụng rút gọn, vì lợi ích tốt nhất của người chưa thành niên. Nguyên tắc này cũng phù hợp với quy định, chủ trương, đường lối của Đảng và Công ước về quyền trẻ em mà Việt Nam là thành viên.
Qua nghiên cứu báo cáo của các cơ quan chức năng và khảo sát tại các cơ quan, đại biểu Phan Thị Nguyệt Thu nhận thấy, người chưa thành niên thường là đồng phạm, với vai trò giúp sức trong các tội: tổ chức đánh bạc, đua xe trái phép, trộm cắp hoặc đồng phạm trong một số tội nguy hiểm hơn như gây thương tích, cướp tài sản. Người chưa thành niên phạm tội thường do hoàn cảnh, do dụ dỗ, do nhận thức còn hạn chế, dễ bị kích động.
"Nếu phải chờ kết thúc điều tra, truy tố, xét xử cùng với người trưởng thành mà trong vụ án có nhiều người, nhiều hành vi, nhiều đối tượng ở khắp các tỉnh, thành trong cả nước; thậm chí có những đối tượng ở nước ngoài như các vụ án đánh bạc, lừa đảo qua mạng, thì việc điều tra, giải quyết vụ án sẽ mất rất nhiều thời gian. Các em sẽ mất đi cơ hội học tập, làm việc khi phải chờ giải quyết xong vụ án, ảnh hưởng nghiêm trọng đến tâm lý của các em khi phải áp dụng biện pháp ngăn chặn của các cơ quan trong thời gian dài”, đại biểu Phan Thị Nguyệt Thu nói.
Hơn nữa, việc tách vụ án hình sự có người chưa thành niên phạm tội chính là để thực hiện các thủ tục thân thiện. Đại biểu cho biết, để thực hiện thủ tục thân thiện với người chưa thành niên, quá trình điều tra, truy tố, xét xử thì thẩm phán giải quyết vụ án, điều tra viên, kiểm sát viên phải là người có am hiểu, có kinh nghiệm giải quyết các vụ án liên quan đến người chưa thành niên và hiểu tâm lý của người chưa thành niên.
“Hiện nay, trong thực tế đã có Tòa gia đình và người chưa thành niên ở một số địa phương. Nếu chúng ta không tách vụ việc để giải quyết độc lập thì dẫn đến người chưa thành niên phải xử chung với phòng xét xử của người trưởng thành. Như vậy, những chính sách ưu việt, nhân văn cho người chưa thành niên về thủ tục tố tụng thân thiện không được thực hiện”, đại biểu Phan Thị Nguyệt Thu nói.
Bảo vệ người chưa thành niên phạm tội, giảm bớt hình phạt tù
Cho rằng việc tách vụ án hình sự có người chưa thành niên phạm tội là không hợp lý, ĐBQH Nguyễn Thanh Sang (TP. Hồ Chí Minh) lo ngại điều này sẽ dẫn đến khó khăn trong việc đánh giá toàn diện vụ án, khó xác định chính xác vai trò của từng đối tượng trong vụ án. Ví dụ, một vụ án có 5 bị can phạm tội cướp giật, trong đó đối tượng vị thành niên cầm đầu, trong trường hợp tách vụ án thì phải tách từ giai đoạn điều tra, nên tài liệu để xét xử đối với bị cáo là người chưa thành niên và các đối tượng khác sẽ rất khó khăn.
Đại biểu Nguyễn Thanh Sang khẳng định, xét xử chung là cơ sở để Hội đồng xét xử đánh giá toàn diện vụ án. Tất cả các tài liệu đều được thẩm tra công khai tại phiên tòa, còn việc kéo dài thời gian thì người chưa thành niên có quy định giam riêng, nên cơ quan tố tụng xem xét thay đổi hoặc hủy bỏ biện pháp ngăn chặn và giao cho UBND xã, phường, thị trấn quản lý giáo dục. Trong thời gian quản lý giáo dục đó, đối tượng người chưa thành niên vẫn được sinh hoạt, học tập, lao động bình thường và chờ xét xử chung…
Với những phân tích nêu trên, đại biểu Nguyễn Thanh Sang cho rằng, dự thảo quy định tách vụ án trong trường hợp này là không cần thiết và nên giao quyền ưu tiên cho các cơ quan tiến hành tố tụng đánh giá tính chất, mức độ hành vi phạm tội của từng đối tượng để có các cơ sở tách hay không tách.
ĐBQH Nguyễn Thị Thủy (Bắc Kạn) nhấn mạnh, tách hay không tách vụ án hình sự có người chưa thành niên phạm tội phụ thuộc vào các chính sách cụ thể trong dự thảo luật.
Đơn cử, về rút ngắn thời hạn tố tụng, luật hiện hành quyết định thời hạn tiến hành tố tụng của người lớn bằng trẻ em. Trong khi đó, dự thảo luật đã đáp ứng yêu cầu Công ước về quyền trẻ em mà Việt Nam là thành viên và quy định thời hạn tố tụng của trẻ em chỉ bằng một nửa thời hạn tố tụng của người lớn. Với chính sách mới này, đại biểu Nguyễn Thị Thủy cho biết, “vụ án có cả người lớn và trẻ em phạm tội nếu không tách riêng trẻ em để giải quyết sẽ dẫn tới thời hạn tố tụng của trẻ em đã hết, nhưng thời hạn tố tụng của người lớn vẫn còn, trong khi chưa thể kết thúc vụ án. Khi đó, có nguy cơ rất cao, chúng ta sẽ rơi vào một trong những trường hợp phải bồi thường theo Điều 35 Luật Trách nhiệm bồi thường của Nhà nước, đó là hết thời hạn điều tra mà chưa chứng minh được bị can phạm tội”.
Bên cạnh đó, dự thảo luật bổ sung nguyên tắc mới là: mọi thông tin của người chưa thành niên được bảo mật trong toàn bộ quá trình giải quyết vụ án. Trong trường hợp này, nếu như gộp chung cả người lớn và trẻ em để giải quyết trong cùng một vụ án, thì theo quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự, kết luận điều tra, cáo trạng và bản án sẽ phải ghi đầy đủ các thông tin cũng như diễn biến hành vi phạm tội và nhân thân của cả người lớn và trẻ em. Đồng thời phải thực hiện việc công khai các văn bản tố tụng này đến các cơ quan có thẩm quyền theo đúng quy định. "Như vậy, sẽ không bảo đảm nguyên tắc bí mật". Nhấn mạnh điều này, đại biểu Nguyễn Thị Thủy cũng lưu ý "nếu gộp chung cả người lớn và trẻ em giải quyết trong cùng một vụ án, trẻ em sẽ phải tiếp cận và tiếp xúc với tất cả các mưu mô, thủ đoạn phạm tội của người lớn phạm tội và điều này không vì lợi ích tốt nhất của người chưa thành niên, cũng như yêu cầu giáo dục, cải tạo các em".
Từ thực tiễn công tác trong ngành Tòa án, ĐBQH Lê Thanh Phong (TP. Hồ Chí Minh) cho biết, trong xét xử một vụ án hình sự, bên cạnh việc xét xử 1 vụ án toàn diện thì phải xét xử hành vi phạm tội của từng bị cáo. Trong báo cáo thống kê của tố tụng hình sự, ngoài số vụ án đi kèm là số bị cáo phạm tội; trong quyết định thi hành án phải ban hành theo quyết định của từng bị cáo phạm tội. Do đó, dù tách hay không tách thì vẫn phải xem xét, giải quyết hành vi của bị cáo đã thực hiện trong cùng một vụ án đó như thế nào.
"Tách ra ngay từ đầu để xử lý theo người chưa thành niên phạm tội là điều có lợi và bảo vệ người chưa thành niên phạm tội, giảm bớt hình phạt tù - đó là xu hướng và cũng là mục đích xây dựng luật”, đại biểu Lê Thanh Phong nêu quan điểm.
