Cùng dự cuộc làm việc có các Ủy viên Trung ương Đảng: Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định - Trưởng đoàn giám sát; Phó Chủ tịch Quốc hội, Thượng tướng Trần Quang Phương; Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Hoàng Thanh Tùng - Phó Trưởng đoàn thường trực Đoàn giám sát; Trưởng ban Công tác đại biểu Nguyễn Thị Thanh - Phó trưởng Đoàn giám sát.
Giảm 3.437 cơ quan cấp xã và 429 cơ quan cấp huyện
Báo cáo kết quả bước đầu việc triển khai chuyên đề giám sát, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Hoàng Thanh Tùng cho biết, qua báo cáo của Chính phủ và các địa phương, Đoàn giám sát nhận thấy, việc sắp xếp đơn vị hành chính đã thực sự gắn với mục tiêu, yêu cầu, nhiệm vụ đặt ra tại Nghị quyết số 18- NQ/TW ngày 25.10.2017 của Hội nghị Trung ương 6, Khoá XII “Một số vấn đề tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả”. Trong đó, về tổ chức bộ máy và đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức: sau khi sắp xếp, cả nước đã giảm được 3.437 cơ quan ở cấp xã và 429 cơ quan ở cấp huyện; giảm được 706/2.411 cán bộ, công chức cấp huyện, 9.694/20.403 cán bộ, công chức cấp xã và 8.448/14.233 người hoạt động không chuyên trách ở cấp xã; đã chủ động thực hiện sắp xếp, sáp nhập các thôn, tổ dân phố chưa đủ tiêu chuẩn theo quy định, qua đó, đã giảm được 16.321/86.282 thôn, tổ dân phố và tương ứng giảm được 48.963 người hoạt động không chuyên trách ở thôn, tổ dân phố (chỉ tính tại 45 tỉnh thực hiện sắp xếp đơn vị hành chính).
Về ngân sách nhà nước, theo báo cáo của Chính phủ, giai đoạn 2019 - 2021 đã tiết kiệm chi khoảng 2.008,63 tỷ đồng, trong đó giảm chi hoạt động của chính quyền cấp huyện, cấp xã là 1.132,63 tỷ đồng (gồm: giảm chi tiền lương và phụ cấp là 787,84 tỷ đồng; giảm chi hoạt động là 344,79 tỷ đồng) và giảm chi phụ cấp người hoạt động không chuyên trách ở thôn, tổ dân phố khoảng 876 tỷ đồng. Qua đó, đã có thêm nguồn lực đầu tư để phát triển kinh tế - xã hội, thực hiện chiến lược xóa đói, giảm nghèo, xây dựng nông thôn mới và chỉnh trang đô thị, góp phần thực hiện đồng bộ các chính sách an sinh xã hội, nâng cao chất lượng cuộc sống người dân.
Về hiệu quả của công tác quản lý nhà nước sau khi thực hiện sắp xếp đơn vị hành chính cơ bản đạt kết quả tốt, bảo đảm các chỉ tiêu đề ra; đồng thời, bảo đảm quốc phòng, an ninh, giữ vững trật tự, an toàn xã hội trên địa bàn.
Tuy nhiên, quá trình sắp xếp các đơn vị hành chính cấp huyện, cấp xã cũng đã bộc lộ nhiều khó khăn, vướng mắc. Trong đó, theo phản ánh của các địa phương, việc sắp xếp làm tăng quy mô dân số và diện tích tự nhiên, mở rộng phạm vi địa bàn quản lý, khối lượng công việc về thủ tục hành chính, nhu cầu sử dụng dịch vụ công tăng, trong khi số lượng cán bộ, công chức phải cắt giảm để bảo đảm số lượng theo quy định đã tác động không nhỏ đến công tác chỉ đạo, điều hành quản lý của đơn vị hành chính mới, đặc biệt là các huyện, xã thuộc khu vực miền núi, nông thôn có diện tích lớn, địa hình chia cắt, nhiều đồi núi, sông suối, dân cư rải rác, giao thông đi lại khó khăn. Việc khám chữa bệnh của người dân cũng gặp khó khăn do khoảng cách đến Trạm y tế của một số nơi còn xa.
Bên cạnh đó, việc đổi tên các đơn vị hành chính ít nhiều gây xáo trộn đến bản sắc riêng của địa phương về phong tục, tập quán, sinh hoạt, sản xuất; đến tâm tư, tình cảm của cộng đồng dân cư, thiết chế văn hóa. Hoạt động sản xuất, kinh doanh của các doanh nghiệp, tổ chức, cá được nhân hợp tác xã cũng bị ảnh hưởng do phải thay đổi, xây dựng lại thương hiệu, mối quan hệ đối tác, ảnh hưởng đến chi phí đầu vào, nguyên liệu, giá thành sản phẩm do điều chỉnh giá đất, thuế, thay đổi, đăng ký lại các giao dịch bảo đảm tại các tổ chức tín dụng để tiếp tục sản xuất, kinh doanh…
Làm rõ hiệu lực, hiệu quả của chính quyền cơ sở sau sắp xếp
Phát biểu tại cuộc làm việc, Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ đánh giá cao sự chủ động, tích cực của Đoàn giám sát và Tổ giúp việc trong triển khai các công việc bước đầu của chuyên đề giám sát. Việc sắp xếp các đơn vị hành chính cấp huyện, cấp xã theo các Nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội là nhằm thực hiện chủ trương lớn của Trung ương về tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị. Theo Chủ tịch Quốc hội, quá trình thực hiện cho thấy đây là chủ trương đúng đắn, phù hợp với yêu cầu của thực tiễn nên cơ bản đã đi vào cuộc sống.
Cơ bản nhất trí với kế hoạch triển khai các nhiệm vụ cụ thể trong thời gian tới của Đoàn giám sát, Chủ tịch Quốc hội lưu ý cần tiếp tục nghiên cứu kỹ lưỡng báo cáo của các bộ, ngành, địa phương, nhất là báo cáo của Đoàn đại biểu Quốc hội và HĐND và MTTQ các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương. Trong đó, cần bổ sung đánh giá của Đoàn ĐBQH, HĐND và MTTQ về tác động của việc sắp xếp đơn vị hành chính đối với người dân, việc lấy ý kiến của người dân và sự đồng thuận của người dân đối với việc sắp xếp đơn vị hành chính vừa qua như thế nào. Chủ tịch Quốc hội nhấn mạnh, quan điểm của Bộ Chính trị là trên cơ sở khung chung của Nghị quyết 18 của Trung ương và Nghị quyết 37 - NQ/TW ngày 24.12.2018 của Bộ Chính trị về việc sắp xếp các đơn vị hành chính cấp huyện và cấp xã thì việc triển khai thực hiện phải rất linh hoạt, sát với thực tiễn địa phương, bảo đảm sự đồng thuận, nhất trí cao, mỗi địa phương phải có đề án tổ chức thực hiện rõ ràng. Do đó, cử tri và nhân dân nói gì về việc này, đánh giá chất lượng cung cấp dịch vụ công, phục vụ người dân sau sắp xếp các đơn vị hành chính như thế nào, sự đồng thuận của người dân ra sao… là một kênh hết sức quan trọng để đánh giá hiệu quả thực chất của việc sắp xếp đơn vị hành chính, qua đó sẽ thấy được cách làm vừa qua có chỗ nào chủ quan, duy ý chí không, có chỗ nào gượng ép không. Đoàn giám sát cũng cần yêu cầu Bộ Nội vụ có báo cáo đánh giá cụ thể hơn, làm rõ thêm hiệu lực, hiệu quả của bộ máy chính quyền cơ sở sau sắp xếp như thế nào.
Cùng với đó, theo Chủ tịch Quốc hội, các Bộ Nội vụ, Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội, Bộ Quốc phòng, Bộ Tài chính, Bộ Xây dựng, Bộ Công an, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn… cũng cần báo cáo làm rõ thêm một số vấn đề liên quan. Trong đó có vấn đề nguồn lực thực hiện các nhiệm vụ sắp xếp đơn vị hành chính, bóc tách, làm rõ kinh phí chi cho việc sắp xếp đơn vị hành chính cấp huyện, cấp xã; ngân sách nhà nước và ngân sách địa phương bố trí cho các xã, huyện sau sắp xếp so sánh với giai đoạn trước đây tiết kiệm được bao nhiêu, chi tiết hoá con số hơn 2.000 tỷ đồng trong báo cáo của Chính phủ.
Về tài sản công sau sắp xếp, hầu như mới chỉ là phương án, còn chung chung, thực tế cho thấy một số nơi bỏ không trụ sở nhưng một số nơi lại phải xây thêm. Đây là vấn đề cần yêu cầu Bộ Tài chính báo cáo độc lập và rất chi tiết để có giải pháp xử lý bởi vừa qua có nhiều phản ánh tình trạng lãng phí và kể cả thất thoát tài sản công sau sắp xếp các đơn vị hành chính. Về sắp xếp cán bộ, hiện nay, số lượng cán bộ công chức cấp huyện dôi dư sau sắp xếp là 424 người, cấp xã là 3.414 người và cán bộ không chuyên trách cấp xã là 492 người. Phải làm rõ lộ trình đến khi nào sẽ giải quyết xong vấn đề này và nguồn lực thực hiện như thế nào.
Các bộ phụ trách 3 chương trình mục tiêu quốc gia cũng cần có báo cáo cụ thể về những vấn đề đặt ra do tác động của quá trình sắp xếp các đơn vị hành chính cấp huyện, cấp xã. Ví dụ, một xã nông thôn mới ghép với một xã chưa đạt tiêu chí nông thôn mới thì sẽ như thế nào? Hay một xã nông thôn nhập vào đô thị thì chất lượng đô thị hoá ra sao? Một xã không phải an toàn khu nhập với xã an toàn khu thì các chính sách như thế nào? Tiêu chí, tiêu chuẩn và nguồn lực thực hiện bị tác động như thế nào? Tương tự đối với chương trình giảm nghèo bền vững và chương trình phát triển kinh tế - xã hội vùng dân tộc thiểu số và miền núi. Trong quá trình khảo sát thực tế tại các địa phương tới đây, Đoàn giám sát cần chú ý hơn đến vấn đề này, làm rõ và có tiêu chí định lượng để đánh giá cụ thể.
Chủ tịch Quốc hội cũng nhấn mạnh yêu cầu làm rõ hơn vai trò lãnh đạo của cấp uỷ đảng, nhất là người đứng đầu các địa phương trong việc triển khai thực hiện chủ trương sắp xếp đơn vị hành chính cấp huyện, cấp xã, rút ra những bài học kinh nghiệm để triển khai hiệu quả hơn trong giai đoạn tới.
Theo kế hoạch, chuyên đề giám sát này sẽ được trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội tại Phiên họp tháng 9.2022. Tuy nhiên, với kết quả triển khai đến nay và các công việc dự kiến còn lại, Chủ tịch Quốc hội cho rằng có thể trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội sớm hơn, trong đó, cần nghiên cứu xin ý kiến Ban Tổ chức Trung ương về những vấn đề liên quan đến chủ trương chung để cùng với chuyên đề giám sát Ủy ban Thường vụ Quốc hội có thể báo cáo Trung ương để có chủ trương, chỉ đạo triển khai trong giai đoạn tới.
Phạm Thúy
