MỘT CHUYẾN VỀ PHÍA TÂY
Chỉ đôi ba ngày, dừng chân một vài nơi, gặp gỡ một số ít người, chắc chắn khó mà hiểu tường, biết tận về một miền đất trầm tích lịch sử ngàn năm. Chuyến đi vòng cung đến Kỳ Sơn, một trong những huyện khó khăn nhất trên đỉnh Trường Sơn. Từ thành phố Vinh, vượt lên Thanh Chương, đến Con Cuông, Tương Dương rồi đến đích là Kỳ Sơn, xuôi về ngang qua Nghĩa Đàn, Tân Kỳ, Quỳ Hợp, Hoàng Mai. Những cung đường khi ôm núi, lúc lượn sông, lên cao, xuống thấp, tạo dòng cảm xúc khi đóng khi mở, khi dâng trào, khi khắc khoải.
Thảnh thơi đôi phút, vào mạng bắt gặp câu hỏi: “tỉnh, thành nào có diện tích rừng lớn nhất Việt Nam?”. Ngập ngừng chấm vào địa danh Nghệ An, nhận được đáp án: bạn đã đúng!. Mà quả là đúng thật, Nghệ An có độ che phủ rừng đã chiếm gần 60% diện tích tự nhiên, trong đó tập trung ở các huyện triền phía Tây với chiều dài đường biên 419 km. Hệ sinh thái rừng phía Tây đang giữ ổn định cho đồng bằng ven biển phía Đông. Hệ sinh thái rừng phía Tây đang nuôi dưỡng hàng triệu người sống dưới tán rừng và sinh kế từ sản vật thiên nhiên. Hệ sinh thái rừng phía Tây đang góp phần bảo tồn đa dạng sinh học.
Vườn quốc gia Pù Mát, được mệnh danh là “Tiên cảnh xứ Nghệ”, nằm trong vùng lõi của khu dự trữ sinh quyển miền Tây Nghệ An. Bước vào không gian rừng là bắt đầu học được những bài học thiên nhiên với tiếng róc rách thác Khe Kèm, xen lẫn tiếng chim rừng, chiêm ngưỡng hệ động vật, thực vật quý hiếm. Đặc biệt, hiểu hơn về bản sắc văn hoá của bà con dân tộc Thái, những người sống gắn bó bao đời với rừng, hiện đang chung tay phát triển du lịch cộng đồng. Cám ơn những người xứ Nghệ đã kiên trì giữ gìn một kho báu cho đất nước.
Khu rừng săng lẻ Tương Dương, không chỉ có chức năng phòng hộ, mà đã trở thành điểm dừng chân hút hồn du khách trước vẻ đẹp của thiên nhiên. Đứng dưới vòm cây họ thau lau thẳng vút, miên man nghĩ về giá trị đa dụng của hệ sinh thái rừng. Rừng đâu chỉ là tập hợp những chủng loài tự nhiên. Rừng còn tập hợp những giá trị văn hoá, giá trị cộng đồng đang trầm tích dưới những vòm cây. Chủng loài tự nhiên thì dễ nhìn thấy, nhưng những giá trị trầm tích khác chỉ có thể cảm nhận được bằng tổng hoà các giác quan. Có những điều trông thấy bằng mắt, nhưng có những điều cảm nhận được phải bằng trái tim yêu thương.
Người xứ Nghệ đã không ngừng tìm nhiều giải pháp phát huy giá trị từ rừng và bước đầu đã mang lại thành quả. Nghị quyết Trung ương đã có, cơ chế đặc thù đã được ban hành. Tuy nhiên, người xứ Nghệ vẫn còn nhiều trăn trở trước những khó khăn, như những đỉnh núi chưa biết thế nào vượt qua được dù đã cố hết sức. Điều gì phải bắt đầu từ nội lực?. Điều gì cần tháo gỡ từ bên trên?. Còn bao nhiêu tiềm năng ẩn chứa chưa được khơi dậy ?… . Còn bao nhiều tiềm năng từ núi đồi sông suối, ghềnh thác chưa được khơi thông?… . Còn bao nhiêu bản sắc văn hoá các dân tộc chưa được phát huy để tạo ra sinh kế cho bà con?
Kỳ Sơn và một vài nơi miền núi lại bị sạt lở do mưa dài ngày. Những khối đất đá trên triền núi đã đổ xuống và đang chực chờ đổ xuống. Đó là cái khó đầu tiên dẫn đến nhiều cái khó khác. Đất đai hầu hết là rừng, tìm một nơi để xây dựng khu tái định cư thật là khó. Đất trồng trọt ít nên sản lượng thu hoạch không nhiều. Một ít ngô rẩy, sắn, lúa, nếp; một ít trâu bò, tôm cá sông suối không thể trở thành hàng hoá lớn. Dưới tán rừng xanh, còn bao nhiêu sản vật cộng sinh. Những loài thảo dược, trong đó có quả bo bo, ngũ gia bì, sa nhân, đẳng sâm, thiên niên kiện… giá trị thấp do còn tự phát. Thực vật bản địa sẽ tạo ra giá trị cao hơn nhiều lần chỉ khi tạo dựng được hình ảnh và câu chuyện về xuất xứ nguồn gốc gắn với văn hoá, phong tục của cộng đồng.
Những đặc sản nếu chỉ quanh quẩn trong không gian xã, huyện thì sẽ khó tạo ra giá trị gia tăng cao. Tư duy kinh tế là hướng đến thị trường. Một doanh nhân đúc kết, buôn bán phải có tầm nhìn: “Nếu như bạn có tầm nhìn ở trong thôn, bạn chỉ có thể buôn bán trong thôn. Nếu bạn có tầm nhìn ở trong huyện, bạn chỉ có thể buôn bán ở trong huyện. Nếu bạn có tầm nhìn quốc gia, bạn có thể buôn bán khắp cả nước”. Bà con thôn bản không thể đưa được sản phẩm mình đi xa. Vậy lãnh đạo phải biết cách tổ chức xúc tiến quảng bá để sản phẩm địa phương đi xa.
Những không gian trưng bày, giới thiệu các đặc sản địa phương, hoà quyện trong sắc màu văn hoá của bà con người Thái, người Mông, người Khơ Mú…, gắn với hình ảnh danh thắng núi rừng ở trong các khu du lịch biển sẽ kết nối Đông - Tây xứ Nghệ . Khi đặc sản cùng với người bản làng đi xa sẽ mang lại giá trị nhiều lần. Khi đặc sản đi xa sẽ tạo ra niềm tin, lòng tự hào cho bà con về giá trị của sản phẩm và văn hoá dân tộc của mình. Khi đặc sản đi xa, dòng khách sẽ tìm đường lên vùng cao để trải nghiệm những kỳ thú khác biệt.
Đường xa có thể rút ngắn lại nếu chia nhỏ lộ trình. Quy hoạch phát triển cần kết nối không gian, xã kết nối với xã, huyện kết nối với huyện. Quy hoạch theo vòng cung đường bộ, đường sông có thể là gợi ý để không gian không bị chia cắt. Giá trị từ đa dụng của hệ sinh thái rừng đòi hỏi các ngành phải ngồi lại với nhau, cùng đưa ra ý tưởng và hoàn thiện ý tưởng. Du lịch nông - lâm nghiệp là một nền kinh tế tạo ra nhiều việc làm và sinh kế cho cộng đồng. Du lịch nông - lâm nghiệp cần sự chung tay của nhiều ngành: nông - lâm nghiệp, văn hoá - thể thao - du lịch, giáo dục - đào tạo, Ban Dân tộc miền núi… .
Điều gì có thể làm tốt hơn thì các ngành cùng nhau ngồi lại xây dựng kế hoạch thực hiện trước khi chờ đợi thay đổi từ bên trên. Khi cùng ngồi lại không gì là không thể. Mặc dù còn muôn vàn khó khăn nhưng cần tạo dựng hình ảnh tích cực để thu hút du khách đến và đến nhiều lần để hiểu hơn về miền Tây xứ Nghệ, hiểu hơn về tinh thần vượt khó và tấm lòng hiếu khách của con người nơi đây. Cảm xúc tích cực của con người miền núi sẽ thu hút người phương xa, thay vì chỉ đến một lần làm thiện nguyện rồi đi, mà sẽ đến nhiều lần, cơ hội này sẽ tạo ra những cơ hội khác. Khi ấy, bản làng không còn heo hút mà sẽ như được tiếp thêm năng lượng, kích hoạt sự năng động, phát huy giá trị bản sắc văn hoá của bà con các dân tộc.
“Ai biết nước sông Lam răng là trong, là đục. Thì mới biết sống cuộc đời răng là nhục, là vinh”. Trong đục, nhục vinh khó biết, nhưng biết rằng sông Lam trải dài từ Kỳ Sơn, uốn quanh qua các huyện phía Tây Nam trước khi đổ ra biển cả. Những chi lưu của sông Lam còn chảy vào các địa phương khác. Sông Lam cũng là thương hiệu của xứ Nghệ. Sông Lam không chỉ là nơi chứa nguồn nước tưới mát những cánh đồng, mang đến con người sự sống, mà còn ẩn chứa những giá trị văn hoá, lịch sử. Sông Lam gắn kết các bản làng, khu dân cư vì sông không có địa giới hành chính. Sông Lam tạo ra kinh tế địa phương nếu biết tích hợp đa giá trị, tạo ra các điểm dừng chân cho du khách trên hành trình.
Theo triền sông Lam, những không gian được nối kết, nhiều danh thắng sẽ trở thành những di sản thiên nhiên, đưa du khách tiếp cận cộng đồng địa phương, quảng bá tinh hoa, kích thích kinh tế cho cộng đồng. Trên thế giới có nhiều cách tiếp cận, biến những điều kiện khó khăn thành sự khác biệt. Vách đá thẳng đứng, ghềnh thách hiểm trở là tiềm năng cho du lịch mạo hiểm. Môi trường tự nhiên, thảo dược dưới tán rừng sẽ thu hút khách du lịch chăm sóc sức khoẻ. Bản sắc văn hoá, tri thức bản địa trở thành lợi thế để phát triển du lịch trải nghiệm.
Thay đổi tư duy, thay đổi cuộc sống!. Có một câu đâu đó trong một quyển sách “Hãy làm tốt nhất trong khả năng cho tới khi biết thế nào là tốt hơn. Khi đã biết thế nào là tốt hơn rồi, hãy làm tốt hơn nữa”.
Rời miền Tây xứ Nghệ, vẫn còn luyến tiếc chưa được đặt chân lên cổng trời Mường Lống để săn mây. Lại mong chờ một chuyến đi nữa!
Lê Minh Hoan
