Chính quyền địa phương 2 cấp: Gần dân, vì dân - Kỳ 1: Phép thử khắc nghiệt

Lũ dữ bất ngờ tràn xuống miền Tây Nghệ An, mang theo một phép thử chưa từng có đối với bộ máy chính quyền địa phương vừa chuyển đổi mô hình. Khi nước lũ cuốn trôi nhà cửa, chia cắt đường sá, cô lập nhiều xã, chính quyền cấp xã vừa đảm nhận toàn bộ chức năng quản trị địa phương, đã lập tức “vào trận” từ tuyến đầu, cùng người dân dựng nên những “pháo đài chống lũ”. Chính trong gian khó, năng lực điều hành, tinh thần phục vụ nhân dân và sức chịu đựng của bộ máy mới đã được kiểm chứng một cách sống động, chân thực.

Sau khi trận lũ quét kinh hoàng xảy ra đêm 22/7, chúng tôi trở lại Xiềng Tắm, từng là bản làng đẹp nhất xã Mỹ Lý chỉ còn là một bãi hoang tàn, tan tác. Nền nhà không còn, trường học không còn, thậm chí những con đường đất đỏ thân thuộc giờ cũng mất hút dưới tầng tầng, lớp lớp bùn, đất. Những gì người dân nơi đây chắt chiu gom góp qua nhiều năm trời đã bị cuốn phăng trong chưa đầy 1 giờ. Dòng lũ hung hãn trên dòng Nậm Nơn như con quái vật lao xuống thôn, bản giữa lúc trời tối đen như mực.

“Giờ nhìn quanh không nhận ra đâu là nhà của mình nữa”, chị Vi Thanh Hà, một trong số những hộ của Xiềng Tắm bị lũ cuốn trôi toàn bộ nhà cửa, bật khóc. Nước mắt của chị hòa với lớp bùn đỏ nhòe trên gương mặt đã mấy đêm không ngủ.

Thống kê từ UBND xã Mỹ Lý cho biết, trận lũ đã cuốn trôi toàn bộ 220 ngôi nhà, 130 nhà khác bị ngập nặng, 59 nhà bị ngập một phần và 27 nhà bị sạt lở. Cầu treo Yên Hòa, nối các bản với trung tâm xã, cũng bị nước cuốn trôi. Quốc lộ 16, tuyến đường huyết mạch, bị sạt lở, đứt gãy nhiều đoạn. Cả một vùng như bị tách biệt hoàn toàn với thế giới bên ngoài trong nhiều ngày. Vậy nhưng, trong cái tận cùng của mất mát, điều người ta nhắc đến nhiều nhất lại là một con số bằng 0, đó là không có thiệt hại về người.

Phó Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch UBND xã Mỹ Lý, Lương Văn Bảy nhớ lại: “Chúng tôi theo dõi diễn biến thời tiết sát sao, tổ chức sơ tán ngay trong đêm. Lực lượng Công an, Biên phòng, dân quân, cán bộ xã cùng vào bản, di dời, giúp dân kịp thời thoát nạn”. Lần đầu tiên vận hành bộ máy chính quyền cấp xã mới, xã Mỹ Lý - địa phương vùng cao biên giới còn bộn bề nhiều khó khăn đã hành động kịp thời trong đêm 22/7, từ tổ chức sơ tán đến điều phối lực lượng theo phương châm "4 tại chỗ" (lực lượng, chỉ huy, hậu cần và phương tiện tại chỗ) là một phép thử dữ dội và đầy cam go nhưng xã đã vượt qua.

Có thể nói, đợt mưa lũ do hoàn lưu bão số 3 vừa qua là một phép thử khắc nghiệt, mang tính lịch sử đối với Nghệ An: Vào lúc 21h ngày 22/7/2025, lưu lượng nước đổ về thượng lưu hồ thủy điện Bản Vẽ trên sông Lam đạt tới 9.543 m³/s, gần chạm ngưỡng đỉnh lũ kiểm tra là 10.500 m³/s (ứng với tần suất 0,02%, tức 5.000 năm mới xảy ra 1 lần). Thực tế, đỉnh lũ ghi nhận tại thủy điện Bản Vẽ lên tới 12.800 m³/s, vượt xa mức dự báo, cho thấy mức độ dị thường và dữ dội của đợt lũ này.

Trước tình hình đó, tỉnh Nghệ An đã nhanh chóng kích hoạt các phương án ứng phó theo 2 kịch bản: Kịch bản 1 - di dân lên cao trình đỉnh lũ năm 2018; Kịch bản 2 - di dân lên cao trình an toàn hơn mốc năm 2018. Mọi bước di dời đều được tính toán kỹ lưỡng, từ thống kê số hộ dân cần sơ tán, lựa chọn địa điểm trú, tránh tạm thời đến bố trí nơi ăn, chốn ở an toàn… đảm bảo không để người dân nào rơi vào cảnh màn trời, chiếu đất, đói rét trong lũ.

Trên tinh thần “chủ động phòng ngừa, ứng phó kịp thời, khắc phục khẩn trương và hiệu quả”, tỉnh Nghệ An đã sớm ban hành Thông báo khẩn số 604/TB-UBND, yêu cầu huy động tối đa lực lượng và phương tiện để hỗ trợ người dân sơ tán, bảo vệ tính mạng và tài sản. Ngay trước mùa mưa bão, UBND tỉnh đã chỉ đạo các địa phương khẩn trương rà soát, cập nhật phương án phòng, chống thiên tai theo phương châm “4 tại chỗ”, đặc biệt, chú trọng đến công tác di dời dân ở các khu vực có nguy cơ cao bị sạt lở, ngập úng. Chính sự chuẩn bị từ sớm, chủ động và sát thực tế ấy đã giúp Nghệ An giảm thiểu thiệt hại đáng kể. So với quy mô và mức độ tàn phá của trận lũ được xem là cơn “đại hồng thủy” lịch sử, đây là một kết quả cho thấy hiệu quả rõ rệt của công tác chỉ đạo và ứng phó của chính quyền địa phương 2 cấp ở Nghệ An, đặc biệt là vai trò của cấp xã.

Đánh giá về hiệu quả vận hành chính quyền địa phương 2 cấp trong đợt thiên tai, Phó Bí thư Tỉnh ủy, Chủ tịch UBND tỉnh Lê Hồng Vinh nhấn mạnh: “Các địa phương đã thể hiện được sự sâu sát, trách nhiệm, bám địa bàn, bám sát người dân, chủ động, không ỷ lại cấp trên trong quá trình ứng phó với các tình huống đợt lũ vừa qua”.

Hoàn lưu bão số 3 đã gây ra đợt mưa lũ lớn, tác động trực tiếp đến 35 trong tổng số 130 xã, phường tỉnh Nghệ An, gây thiệt hại nghiêm trọng về tài sản và cơ sở hạ tầng. Cập nhật đến 10h ngày 2/8, ước tính thiệt hại lên tới 3.635 tỷ đồng; trong đó, 450 ngôi nhà bị sập, vùi lấp hoặc bị cuốn trôi hoàn toàn; 5.426 ngôi nhà bị ngập sâu, tài sản bên trong bị hư hỏng, trôi mất sau khi nước rút; thêm 1.601 nhà khác bị hư hỏng do ảnh hưởng của dòng nước lũ và sạt lở đất… gây thiệt hại ước tính 1.545 tỷ đồng.

Trong những ngày mưa lũ dồn dập, khi nước sông Lam dâng cao và chảy xiết, không ít cán bộ xã ở Nghệ An đã phải gạt nước mắt, để lại sau lưng căn nhà bị ngập lụt của gia đình mình để bám trụ với dân, giữ vững địa bàn. Họ đã thật sự sống trọn với vai trò người “gác cửa” cuối cùng giữa nhân dân và thiên tai.

Một trong số đó là đồng chí Lương Ba Vin - Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch HĐND xã vùng cao Yên Hòa. Nhà của đồng chí ở xã Tương Dương, một trong những điểm ngập sâu nhất đêm 22/7. Lúc nước lũ dâng lên ngập nhà, vợ con phải cuống cuồng bồng bế nhau chạy lên đồi thoát thân trong đêm mưa xối xả. Trong khi đó, đồng chí Vin vẫn đang túc trực tại trụ sở xã Yên Hòa, cách nhà hơn 45 km để chỉ đạo ứng phó với lũ lụt.

“Không riêng gì nhà tôi. Còn có 8 cán bộ xã Yên Hòa có nhà ở xã Tương Dương cũng bị ngập. Nhưng lúc đó, chúng tôi chỉ có một lựa chọn: Ở lại với dân”, đồng chí Vin chia sẻ. Dù lòng như lửa đốt, nhưng vị Bí thư xã cùng các cán bộ xã vẫn tiếp tục kiểm tra các điểm xung yếu, hỗ trợ sơ tán dân và thống kê thiệt hại. Mãi đến sáng 24/7, khi tình hình ở xã cơ bản đã ổn định, đồng chí mới nhắn tin báo cáo, xin phép Bí thư Tỉnh ủy Nguyễn Đức Trung vắng họp với tỉnh để về nhà lo cho gia đình.

“Báo cáo đồng chí Bí thư Tỉnh ủy! Tình hình xã Yên Hòa phòng, chống lụt, bão cơ bản ổn định. Từ chiều tối 22/7/2025 đến giờ mất điện hoàn toàn. Nhưng nhà của Bí thư, các Phó Bí thư Đảng ủy ở xã Tương Dương từ 2 giờ sáng 23/7 bị ngập hết, vợ con chạy thoát thân trong đêm mưa to, mất điện. Hiện nay, nước đã rút hết trong nhà nhưng vợ con vẫn chưa về được do bùn lầy. Xin phép đồng chí Bí thư Tỉnh ủy, sáng nay tôi tìm cách đi bộ về cứu nhà…”.

Đồng chí Lương Ba Vin cho biết: “Ngay sau khi nhận được tin nhắn đó, đồng chí Bí thư Tỉnh ủy đã lập tức gọi điện chia sẻ, động viên”. 10 ngày sau trận lũ, ngôi nhà của gia đình đồng chí Lương Ba Vin mới được dọn sạch lớp bùn dày. Hầu hết tài sản của gia đình đã hỏng vì bị ngâm lâu trong nước lũ.

Ở xã Mường Xén, trong đêm mưa lịch sử ấy cũng có những cán bộ quên mình để cứu dân khỏi lưỡi hái tử thần. Đồng chí Vi Văn Hiếu - Ủy viên Ban Thường vụ Đảng ủy, Chỉ huy trưởng Ban Chỉ huy Quân sự xã là một điển hình. Khoảng 21h tối 22/7, giữa lúc trung tâm xã Mường Xén chìm trong biển nước, anh nhận được cuộc gọi khẩn từ người dân: “Khối 5 có người mắc kẹt, nước lên nhanh lắm!”

Không một giây đắn đo, anh lao vào màn mưa cùng đồng đội. Khi tới nơi, căn nhà nơi 5 người dân (2 nữ, 3 nam) trú ngụ đã biến thành “ốc đảo” bị cô lập giữa dòng nước cuộn xiết. Không một phương tiện nào có thể tiếp cận an toàn. Trong khoảnh khắc sinh - tử, đồng chí Hiếu quyết định buộc dây thừng quanh người, nhờ đồng đội giữ chặt đầu dây, rồi lao mình vào dòng nước dữ.

Tiếp cận được căn nhà, anh bình tĩnh trấn an từng người, sau đó lần lượt đưa cả 5 người thoát khỏi dòng lũ. Sau gần 30 phút vật lộn với nước xiết và bùn, đá, tất cả đều được cứu an toàn. Khi lên đến bờ, chân của đồng chí Hiếu bê bết máu, một vết cắt sâu do va phải vật sắc ngầm trong nước. “Lúc đó, tôi không còn nghĩ gì khác ngoài việc phải cứu người thật nhanh. Mạng người là trên hết”, đồng chí Hiếu giản dị chia sẻ như thường thấy ở những người lính. Một trong 5 nạn nhân được cứu, chị Bùi Thị Quế xúc động nhớ lại: “Lúc đó chúng tôi hoảng loạn, tưởng đã không qua khỏi. Nhìn thấy các anh lao đến giữa dòng nước, chúng tôi như được sinh ra lần nữa...”.

Trong đợt lũ lịch sử vừa qua, xã Nhôn Mai là một trong những nơi chịu thiệt hại nặng nề nhất miền Tây Nghệ An. Giữa cảnh hoang tàn, Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch HĐND xã Mạc Văn Nguyên cùng các cán bộ xã đã tự mở đường vượt rừng, đi bộ hơn 20 km và chèo thuyền dọc sông Nậm Nơn để tìm đường tiếp tế cho dân, gùi từng thùng hàng vượt suối, giữa đất, đá còn rơi lộp bộp sau lũ. “Dù nhà mình bị ngập đến tận nóc, nhiều cán bộ vẫn không thể quay về, vì dân đang cần chúng tôi”, đồng chí Nguyên nói. Giữa núi rừng ngổn ngang sau lũ, hành trình của đồng chí Bí thư Đảng ủy xã không chỉ là vận chuyển hàng cứu trợ đến kịp thời với người dân, mà là hành trình giữ vững niềm tin của dân vào Đảng, vào chính quyền.

Còn ở xã Mường Típ trên tuyến biên giới Việt - Lào, trong cơn hoạn nạn lại sáng lên câu chuyện nghĩa tình đầy xúc động bên dòng Nậm Nơn. Từ ngày 21 - 27/7, xã liên tiếp hứng chịu 2 đợt lũ quét lớn do ảnh hưởng của bão số 3 và hoàn lưu sau bão. Trong gian khó, cấp ủy, chính quyền xã Mường Típ đã triển khai quyết liệt phương châm “4 tại chỗ”, chủ động cứu trợ, hỗ trợ dân bản vượt lũ. Không dừng lại đó, xã Mường Típ còn mở rộng vòng tay nhân ái ra bên kia biên giới.

Sáng 31/7, khi người dân bản Na Mương (huyện Noọng Hét, tỉnh Xiêng Khoảng, CHDCND Lào) đề nghị hỗ trợ, đồng chí Vi Thị Quyên - Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch HĐND xã Mường Típ đã lập tức chỉ đạo xã phối hợp cùng Trạm Biên phòng Ta Đo chuyển 40 suất quà gồm gạo, mỳ tôm, nước sạch, vật dụng thiết yếu sang chia sẻ. Hôm sau, những chuyến thuyền chở hàng cứu trợ lại tiếp tục băng sông Nậm Mộ, nối đôi bờ nghĩa tình Việt - Lào. Trong cơn lũ dữ, xã Mường Típ không chỉ đứng vững, mà còn giang tay sẻ chia “láng giềng tối lửa tắt đèn có nhau”.

Trong cơn lũ dữ, những cán bộ, đảng viên ở cơ sở đã không lùi bước, mà trở thành chỗ dựa tin cậy cho người dân. Trước thử thách khắc nghiệt ấy, năng lực điều hành, sự sâu sát thực tiễn và tinh thần “vì dân phục vụ” của chính quyền cấp xã mới đã được khẳng định bằng hành động cụ thể, kịp thời. Không chỉ vượt qua thiên tai, đội ngũ cán bộ, đảng viên còn góp phần thắp sáng niềm tin của nhân dân vào Đảng, vào chính quyền, một niềm tin được tôi luyện từ gian khó và bền vững qua những hy sinh thầm lặng.

Ngay sau khi các cơ lũ xảy ra ở Nghệ An, Điện Biên và Sơn La, Tổng Bí thư Tô Lâm yêu cầu cấp ủy, chính quyền địa phương các cấp lo đảm bảo cho những người mất nhà cửa do mưa lũ có chỗ ở, không để người dân đói rét, đảm bảo cuộc sống cơ bản.